تبعات نقض تعهدات قراردادی
نقض تعهدات قراردادی : هر کسی که تجربه انعقاد قرارداد دارد ، نگرانی از اینکه طرف مقابل قرارداد را نقض کند ، را تجربه کرده است . ابزارهای گوناگونی برای محکم کردن قراردادی و جلوگیری از نقض تعهدات قراردادی در قوانین ما پیش بینی شده است که عمدتا شامل حق اجرای عین تعهد(الزام طرف مقابل به اجرای خود تعهد)، فسخ قرارداد و مطالبه خسارت می باشد.
برای به کارگیری صحیح هریک از این ابزارها می بایست به نکاتی توجه نمود که در این مقاله به صورت مختصر به بررسی اجرا نکردن قرارداد و راههای مقابله با آن می پردازیم. برای آگاهی از آثار و تبعات عدم اجرای تعهدات قرارداد ، تا پایان این مقاله همراه ما بمانید.
اجرای عین تعهد و حق فسخ
طبق قانون درصورتیکه متعهد قراردادی تعهد خود را انجام ندهد ، شخصی که تعهد به نفعش انجام شده است می تواند با مراجعه به دادگاه الزام متعهد را بر انجام تعهد تقاضا نماید.
در حالت عادی، تا زمانی که امکان الزام به ایفای عین تعهد(همان تعهد) وجود داشته باشد جز در موارد استثنایی که در قانون یا توافق طرفین تصریح شده است، امکان فسخ قرارداد وجود ندارد
بنابراین چنانچه به عنوان طرفین قرارداد قصد دارید در صورت نقض تعهدات قراردادی ، ابتدائا از حق فسخ بهره مند باشید ضروریست که این نکته را در قرارداد صریحا پیشبینی کنید که در صورت نقض تعهدات قراردادی ، طرف مقابل علاوه بر حق الزام به اجرای عین تعهد میتواند قرارداد را به صورت یکجانبه فسخ نماید.
بیشتر بدانیم : اقاله قرارداد چیست؟
خسارت در نقض تعهدات قراردادی
در قانون مدنی مواد ۲۲۱ و ۲۲۶ تا ۲۳۰ به خسارت انجام ندادن قرارداد و خسارت دیر انجام دادن قرارداد پرداخته شده است. طرفین قرارداد می توانند در قرارداد شرط کنند در صورتیکه یکی از طرفین و یا هریک از طرفین تعهد خود را انجام داد و یا با تاخیر انجام داد ، یک مبلغی را به عنوان خسارت قراردادی پرداخت کنند . به این خسارت مقطوع که در قرارداد تعیین شده است ، وجه التزام و یا وجه التزام قراردادی می گویند.
اگر تعهد وجه رایج باشد و در پرداخت آن تاخیر شود ، به استناد ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی ، بدهکار می بایست بر اساس تغییر نرخ شاخص بانکی مرکزی خسارت بدهد . اما طرفین می توانند توافق کنند که مبلغی بیش از این میزان به عنوان جریمه پرداخت شود .
پیشنهاد وکلای متخصص قرارداد اترس این است که برای انجام ندادن و یا تاخیر در انجام تعهد و نقض تعهدات قراردادی ، یک خسارت مشخص و پیشگیرانه قرار دهید.
البته باید توجه داشت که خسارت تاخیر موضوع ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی که بر مبنای شاخص اعلامی بانک مرکزی تعیین می شود همزمان با وجه التزام قراردادی قابل مطالبه نیست و دادگاه تنها به یکی از آنها حکم میدهد و در این موارد معمولا به خسارت مقطوعی(وجه التزام) که در قرارداد تعیین شده است ، حکم داده می شود.
در مورد خسارت تاخیر انجام تعهد بین تعهدات ریالی (مثلا تعهد به پرداخت ۱۰۰ میلیون تومان و تعهدات ارزی (مثلا تعهد به پرداخت ۱۰۰ هزار دلار) تفاوت وجود دارد.
اگر تعهد پرداخت ، ارزی باشد (موضوع قرارداد پرداخت ارز باشد) و این تعهد با تاخیر انجام شود ممکن است خساراتی (از جمله کاهش ارزش ارز) به ذینفع تعهد وارد گردد. (هر چند که در کشور ما معمولا ارزش ارز بالا می رود ) از طرفی ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی زیان ناشی از افت ارزش پول رایج (ریال)را پیش بینی نموده و باید توجه داشت که ماده مذکور صرفاً مربوط تعهدات ریالی می باشد .
به عبارت دیگر برای تاخیر در پرداخت ارز را برای دریافت چنین خسارتی طلبکار می بایست ورود ضرر را اثبات نماید حال آنکه خسارت تاخیر تادیه ریال چنین پیش شرطی ندارد و شاخص اعلامی از سوی بانک مرکزی به نوعی حکایت بر ورود ضرر به طلبکار بوده و معیار محاسبه میزان خسارت است بنابراین، بهتر است در مواردی که تعهد پرداخت ارزی است، وجه التزام به عنوان خسارت تاخیر پرداخت ارز صریحا در قرارداد پیش بینی شود.
مطالبه هم زمان اجرای تعهد و خسارت عدم انجام آن
آیا امکان مطالبه هم زمان اجرای تعهد و خسارت عدم انجام آن با هم وجود دارد؟
سوالی که مطرح می شود این است که کدام یک از ضمانت اجراهای فوق قابل جمع هستند؟ خسارت نقض تعهدات قراردادی و اجرای عین تعهد. یعنی وقتی شخصی مثلا قرار بوده در تاریخ اول اسفند ماه صد میلیون تومان به شما پرداخت کند و شرط شده باشد در صورتیکه تعهد خود را انجام ندهد ، می بایست ۳۰ میلیون تومان خسارت پرداخت کند . آیا پس از عدم اجرای تعهد ، شما میتوانید همزمان ۱۰۰ میلیون و ۳۰ میلیون را با هم بخواهید؟
مطالبه باهم خسارت نقض تعهدات قراردادی و الزام به اجرای عین تعهد اصولا ممکن نیست چراکه خسارت عدم ایفای تعهد جایگزین تعهد اصلی است و اصطلاحا خسارت عدم انجام تعهد بدل تعهد است و منطقا شخص نمی تواند اصل تعهد و جایگزین آن (خسارت) را همزمان مطالبه نماید البته در صورتی که تعهد قراردادی از نوع ترک فعل باشد مانند قرارداد تعهد به عدم افشای اطلاعات یا عدم رقابت و آن تعهد نقض شود، به بر اساس نظر رویه قضایی منعی برای مطالبه خسارت ناشی از نقض تعهد و الزام به توقف نقض تعهد وجود نداشته باشد؛
پیشنهاد وکلای امور قرارداد اترس این است که در قرارداد علاوه بر اینکه خسارت تعیین می کنید ، تصریح کنید که خسارت با امکان الزام به انجام تعهد اصلی قابل جمع است و گرنه باید یکی از آنها را انتخاب کنید و عملا از دریافت خسارت محروم میشوید .
اینجاست که گفته می شود ، مشاوره حقوقی هزینه ها و ریسک های بعدی را در نقض تعهدات قراردادی کاهش میدهد.
مطالبه هم زمان اجرای تعهد و خسارت تاخیر
آیا امکان مطالبه هم زمان اجرای تعهد و خسارت تاخیر انجام آن با هم وجود دارد؟
اگر شخصی به شما تعهد داده است در تاریخ اول بهمن ماه مبلغ ۲۰۰ میلیون تومان را پرداخت کند و شرط کرده اید که در صورت عدم پرداخت ، روزانه یک میلیون تومان خسارت قراردادی پرداخت کند . در صورتیکه تعهد خود را انجام ندهد ، شما میتوانید اصل تعهد و خسارت عدم انجام تعهد را با هم مطالبه کنید هرچند که به امکان مطالبه همزمان آن در قرارداد تصریح نکرده باشید.
با این حال در برخی موارد پیش بینی وجه التزام در قرارداد ممکن است به معنای صرف نظر کردن از مطالبه اجرای تعهد تفسیر شود.
برای مثال، در پرونده ای طرفین قرارداد چنین توافق نموده بودند که چنانچه فروشنده از انجام معامله خودداری کند بایستی علاوه بر استرداد فوری وجه دریافتی معادل همان مبلغ را به خریداران پرداخت نماید.
پس از خودداری فروشنده از انجام معامله، خریداران دادخواست الزام فروشنده به تنظیم سند رسمی نمودند که در مقابل فروشنده بیان داشته که آماده پرداخت وجه التزام قراردادی بوده و معامله را فسخ نموده است.
در همین راستا هیات عمومی دیوان عالی در رای اصراری خود شرط قرارداد مذکور را قراردادن حق فسخ تعبیر نموده و الزام به اجرای تعهد را غیرممکن دانسته است.
بنابراین بهتر است به همراه قید وجه التزام در قرارداد، امکان الزام به اجرای عین تعهد را نیز تصریح کنید.
مطالبه هم زمان اجرای تعهد و فسخ قرارداد
آیا امکان مطالبه هم زمان اجرای تعهد و فسخ قرارداد وجود دارد؟
در نقض تعهدات قراردادی پاسخ این سوال منفی است . وقتی شرط شده است که اگر آقای الف تعهد خود را انجام نداد ، شما حق فسخ دارید ، در صورت عدم اجرای تعهد ، اگر شما قرارداد را فسخ کنید ، قرارداد منحل می شود و بهم میخورد، دیگر قرارداد آثاری ندارد و تکلیفی برای طرفین باقی نمی ماند.بنابراین مطالبه همزمان اجرای عین تعهد و فسخ ممکن نیست.
مطالبه همزمان خسارت و فسخ قرارداد
آیا امکان هم زمان فسخ قرارداد مطالبه خسارت وجود دارد؟
در این زمینه در رویه قضایی اختلاف نظر وجود دارد . بر اساس نظر وکلای حقوقی موسسه اترس فسخ یک راه جبران خسارت می باشد و تا زمانی که همزمان تصریح نشده باشد که در صورت فسخ ، خسارت هم تعلق می گیرد نمی توان آنها را باهم جمع کرد.
جمع بندی نقض تعهدات قراردادی
در نهایت باید گفت اگر در قرارداد ، ضمانت اجراهای لازم بگنجانید، خود را از بار اثبات ادعا ها معاف کنید و پیش بینی های لازم را بنمائید، خواهید توانست تا حد زیادی اجرای قرارداد را تضمین نمائید و ای بسا قراردادهایی که بدون مشورت وکیل امور قراردادها تنظیم شده است و هیچگاه به اجرا نرسیده است و یا زمانی اجرا شده است که ارزش خود را از دست داده است.