فرجام خواهی حقوقی و کیفری : همه آرا و احکام قضایی که از سوی دادگاه صادر می شود، به صورت پیش فرض صحیح تلقی می شوند.
اما قانونگذار با در نظر برخی از اشتباهاتی که ممکن است در زمان صدور رای رخ دهد، مواردی را برای اعتراض از سوی فردی که رای صادره را اشتباه یا ناعادلانه می داند در نظر گرفته است.
این اعتراضات به آرای صادره از سوی مراجع قضایی به طور دقیق از سوی قانونگذار مشخص شده و نحوه ارائه آن نیز بیان شده است.
یکی از مهمترین اعتراض هایی که به احکام قضایی صورت می گیرد، فرجام خواهی می باشد. در ادامه این مطلب ضمن تعریف قانونی و دقیق ، به مهمترین نکات حقوقی و انواع و شرایط آن نیز اشاره خواهیم کرد.
فرجام خواهی چیست؟
یکی از انواع اعتراضاتی هست که می تواند به آرای قضایی صورت گیرد. اما تعریف دقیق آن مربوط به این می شود که در این اعتراض چه مسئله ای از سوی رسیدگی کننده مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
این نکته در ماده ۳۶۶ قانون آئین دادرسی مدنی به طور دقیق بیان شده است که به شرح زیر می باشد:
“رسیدگی فرجامی عبارت است از تشخیص انطباق یا عدم انطباق رای مورد درخواست فرجامی با موازین شرعی و مقررات قانونی.”
بدین ترتیب هرکس هر یک از آرای قضایی را مخالف با قوانین و مقرراتی که قانونگذار وضع کرده یا موازین شرعی که در کتب فقهی وجود دارد بداند، می تواند درخواست فرجام خواهی خود را نسبت به آن رای در مهلت مقرر شده اعلام کند.
فرجام خواهی از آرای حقوقی
آرای حقوقی به آن دسته احکام و قرار هایی گفته می شود که در دعاوی حقوقی از سوی مقام قضایی صادر می شود.
اعتراض فرجام خواهی نسبت به آرای حقوقی معمولا از آن جهت صورت میگیرد که این آرا بر خلاف قوانین و مقررات وضع شده از سوی قانونگذار است زیرا مسائل شرعی زیادی در این دعاوی وجود ندارد.
از مهمترین موارد این اعتراض می توان به دعاوی مالی، طلاق و تقسیم ارثیه اشاره کرد.
برای بررسی رای صادره از سوی دادگاه و انطباق آن با قوانین و مقررات روز، لازم است که به تمامی قوانین اشراف کامل داشته باشید.
به همین دلیل پیشنهاد می شود برای این دسته از آرا، مشاوره حقوقی فرجام خواهی از وکیل متخصص دریافت کنید.
فرجام خواهی از آرای کیفری
فرجام خواهی از آرای کیفری به دلیل اینکه در این دسته از آرا مجازات هایی برای مجرم در نظر گرفته می شود که ممکن است تحمل آن برای او دشوار باشد، از اهمیت بسیار ویژه تری نسبت به آرای حقوقی برخوردار است.
اعتراض در آرای کیفری هم ممکن است به دلیل عدم تطابق با قوانین کیفری و هم موازین شرعی باشد زیرا که بیشتر مجازات های مقرر شده در قانون مجازات اسلامی، ریشه در کتب فقهی دارند.
توجه داشته باشید که نسبت به تمامی آرای کیفری امکان فرجام خواهی وجود نداشته و تنها به موارد معدودی که قانونگذار مشخص کرده است می توان این اعتراض را بیان کرد.
بنابراین دریافت مشاوره حقوقی می تواند راهگشای مناسبی برای موفقیت در این قبیل پرونده ها باشد.
فرجام خواهی تبعی چیست؟
فرجام خواهی تبعی در ماده ۴۱۳ قانون آئین دادرسی مدنی چنین تعریف شده است که “فرجام خوانده می‌تواند فقط در ضمن پاسخی که به دادخواست فرجامی میدهد از حکمی که مورد شکایت فرجامی است نسبت به جهتی که آن را به ضرر خود یا خلاف موازین شرعی و مقررات قانونی می داند تبعا درخواست رسیدگی فرجامی‌نماید.”
نکته دیگری که در این خصوص وجود دارد این است که این نوع از فرجام خواهی تنها در خصوص فرجام خواه و طرفی که مقابل فرجام خواهی قرار گرفته است قابل طرح و تصور می باشد.
آیا فرجام خواهی مانع اجرای حکم است؟
بر اساس ماده ۳۸۶ قانون آئین دادرسی مدنی ارائه دادخواست فرجام خواهی به تنهایی مانع اجرای حکم قضایی نمی شود. قانونگذار در این دسته از احکام قائل به تفکیک شده است که به شرح زیر می باشد.
فرجام خواهی نسبت به احکام مالی
اگر موضوع حکم صادره از سوی دادگاه مانند مطالبه وجه مالی باشد، دادخواست فرجام خواهی مانع اجرای حکم نشده و در صورتی که محکوم له یعنی کسی که حکم به نفع او صادر شده باشد تامین مناسب بدهد، حکم مقتضی اجرا خواهد شد.
تامین مناسب یعنی ضمانت های لازم را به دادگاه بدهد که در صورتی که حکم قضایی نادرست بود وجه محکومیت را بازگرداند.
فرجام خواهی نسبت به احکام غیر مالی
در صورتی که حکم صادره موضوع غیر مالی داشته باشد، در حالی فرجام خواهی مانع اجرای حکم خواهد شد که محکوم علیه یعنی شخصی که حکم به ضرر او صادر شده است تامین مناسب به دادگاه بدهد. شرایط و میزان تامین مناسب از سوی دادگاه مشخص خواهد شد.
شرایط فرجام خواهی
برای بیان شرایط ابتدا باید قائل به تفکیک احکام باشیم.
احکامی که به دلیل عدم تجدید نظر خواهی قطعی شده باشند
این دسته از احکام قضایی به جز موارد زیر قابل فرجام نخواهند بود:
- احکامی که خواسته آن بیش از دو میلیون تومان باشد
- احکام راجع به اصل نکاح و فسخ آن، طلاق، نسب، حجر، وقف، ثلث، حبس و تولیت
- قرار ابطال یا رد دادخواست که از دادگاه صادر شده باشد
- قرار سقوط دعوا یا عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا
لازم به ذکر است که دو مورد آخر تنها در صورتی امکان فرجام خواهی نسبت به آنها وجود دارد که نسبت به اصل دعوای اقامه شده امکان فرجام خواهی وجود داشته باشد.
احکام صادره از دادگاه تجدید نظر
- احکام راجع به اصل نکاح و فسخ آن، طلاق، نسب، حجر و وقف
- قرار ابطال یا رد دادخواست که از دادگاه تجدیدنظر صادر شده باشد
- قرار سقوط دعوا یا عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا
آرای غیرقابل فرجام خواهی
برخی از احکام قضایی هستند، که نسبت به آنها نمی توان اعتراض فرجام خواهی داشت. این موارد در ماده ۳۶۹ قانون آئین دادرسی مدنی به طور دقیق بیان شده اند که به شرح زیر می باشد:
- احکام مستند به اقرار قاطع دعوا در دادگاه. برای مثال شخصی اقرار کند طلبش را از دیگر طرف دعوا دریافت کرده است.
- احکام مستند به نظریه یک یا چند نفر کارشناس که طرفین به طور کتبی رای آن ها را قاطع دعوا قرار داده باشند
- احکام مستند به سوگند که قاطع دعوا باشد
- احکامی که طرفین حق فرجام خواهی خود را نسبت به آن ساقط کرده باشند
- احکامی که ضمن یا بعد از رسیدگی به دعاوی اصلی راجع به متفرعات آن صادر می شود، در صورتی که حکم راجع به اصل دعوا قابل رسیدگی فرجامی نباشد
- احکامی که به موجب قوانین خاص غیر قابل فرجام خواهی است
تفاوت فرجام خواهی و تجدیدنظر خواهی
فرجام و تجدید نظر خواهی هر دو از این نظر که راه اعتراض به آرای صادره از دادگاه می باشند شبیه هستند. اما از جهات دیگر کاملا متفاوت می باشند.
تجدید نظر خواهی اعتراضی هست که به آرای غیر قطعی صادره از دادگاه می توان داشت، همچنین رسیدگی به اعتراض تجدید نظر خواهی مبنا و استدلال صدور رای مورد بررسی قرار داده و اگر اشتباهی از این جهت صورت گرفته باشد، رای بدوی را نقض کرده و به شعبه دیگری برای رسیدگی ارجاع می دهد.
این موارد در حالی است که فرجام خواهی نسبت به رای، تنها بر اساس تطبیق آن با موازین شرعی و قوانین و مقررات صورت میگیرد.
تفاوت دیگر این دو نیز در مرجع رسیدگی کننده به آن می باشد. تجدید نظر خواهی در دادگاه تجدید نظر خواهی استان صورت گرفته اما فرجام خواهی در دیوان عالی کشور مورد رسیدگی قرار خواهد گرفت.
تفاوت اعاده دادرسی و فرجام خواهی
اعاده دادرسی نیز از این جهت که یکی از طرق اعتراض به رای دادگاه می باشد شبیه به فرجام خواهی است. البته اعاده دادرسی تنها نسبت به آن دسته از احکام قطعی دادگاه صورت می گیرد.
اصلی ترین تفاوت اعاده دادرسی با فرجام خواهی این است که برای اعاده دادرسی، مقام قضایی وارد ماهیت حکم شده و از این جهت آنرا مورد بررسی قرار می دهد در صورتی که در فرجام خواهی تنها مورد تطابق با قوانین و موازین شرعی صورت خواهد گرفت.
همچنین اعاده دادرسی تنها نسبت به احکام قضایی می تواند موضوعیت داشته باشد اما فرجام خواهی همانطور که پیش از این بیان کردیم در خصوص برخی از انواع قرار های صادر شده از دادگاه مانند قرار رد دادخواست نیز موضوعیت خواهد داشت.
مهلت فرجام خواهی چقدر است؟
مهلت نسبت به آرایی که امکان فرجام خواهی برای آنها وجود دارد برای افرادی که ساکن ایران هستند بیست روز و برای ایرانیان مقیم خارج از کشور دو ماه می باشد.
نکته مهم تری که در این زمینه وجود دارد این است که این مهلت از چه زمانی شروع می شود؟
پاسخ این سوال در ماده ۳۹۸ قانون آئین دادرسی مدنی بیان شده است که به شرح زیر می باشد:
- اگر فرجام خواهی نسبت به احکام یا قرار های صادره از دادگاه بدوی صورت بگیرد، مهلت آن دقیقا از زمان انقضای مهلت تجدید نظر خواهی آغاز می شود. بنابراین افراد پس از گذشت بیست روز از زمان ابلاغ رای که مهلت تجدید نظر نسبت به آن را خواهند داشت، می توانند پس از آن نسبت به این امر اقدام نمایند.
- اگر فرجام خواهی نسبت به احکام و قرار های صادره از دادگاه تجدید نظر صورت بگیرد، مهلت بیست روزه برای افرادی که ساکن ایران هستند از زمان ابلاغ رای دادگاه تجدید نظر محاسبه خواهد شد.
مرجع رسیدگی
مرجع رسیدگی به درخواست فرجام خواهی دیوان عالی کشور که یکی از مهمترین مراجع قضایی در کشور می باشد است.
رسیدگی به این درخواست به صورت غیر حضوری صورت گرفته و این مسئله به این معناست که باید دادخواستی که ارائه می شود حاوی تمامی مطالب و مستندات فرجام خواه باشد.
به همین دلیل باید نهایت دقت را در تنظیم دادخواست خود داشته باشید. بدین جهت بهتر است برای تنظیم آن از وکیل دیوان عالی کشور که تجربه فعالیت در چنین پرونده هایی را دارند استفاده کرده یا از ایشان راهنمایی بگیرید.
آیا قرار رد دادخواست قابل فرجام خواهی است؟
برای بیان یکی از مهمترین قرار های قضایی می توان به قرار رد دادخواست در مرحله بدوی یا تجدید نظر خواهی اشاره کرد.
صادر شدن چنین قراری می توان سبب ضرر زیادی به خواهان آن پرونده وارد نماید. بنابراین فرجام خواهی نسبت به آن می تواند بسیار مهم و ضروری باشد تا پرونده مجددا به جریان افتد.
قرار رد دادخواست همانگونه که در آرای قابل فرجام خواهی بیان کردیم می تواند مورد اعتراض شخصی که از آن متضرر شده است قرار بگیرد.
به دلیل اهمیت ویژه ای که این مسئله دارد نمونه رای دادگاه فرجام خواهی در این زمینه آورده شده است.
پرسش و پاسخ با وکیل
بررسی آرای قضایی از جهت قابلیت فرجام خواهی یا غیر قابل فرجام خواهی یکی از اقدامات مهمی هست که باید پس از صدور رای از دادگاه صورت گیرد.
این طریق اعتراض این امکان را به افراد می دهد تا برای احقاق حقوق خود تلاش کرده و عدالت در سیستم قضایی کشور ایجاد شود.