شروع به جرم : جرم به معنای انجام هرگونه فعل و ترک فعلی هست که از سوی قانونگذار برای آن مجازات تعیین شده باشد. ارتکاب یک جرم دارای مراحل مختلفی هست که قانونگذار آنها را بیان کرده است و برای مجازات افراد باید در پرونده ها و دعاوی کیفری این نکته که ارتکاب جرم تا چه مرحله ای پیش رفته است مورد بررسی قرار گرفته تا مجازات فرد به اندازه مجرمیت فرد باشد.
یکی از مهمترین مراحل ارتکاب جرم که در ادامه به طور دقیق به بررسی و بیان مصادیق آن خواهیم پرداخت مربوط به شروع جرم میباشد.
در این مرحله ارتکاب جرم به دلایل یا وجود شرایطی محقق نمیگردد اما شروع به جرم رخ میدهد. پس برای آگاهی کامل از این عنوان مجرمانه در ادامه این گفتار با ماه همراه باشید.
شروع به جرم چیست؟
تعریف تمامی اصطلاحات در عالم حقوق باید بر اساس متن قانونی که از سوی قانونگذار تصویب شده است صورت گیرد به همین دلیل برای تعریف شروع به جرم نیز باید قانون مراجعه کرد.
این تعریف در ماده ۱۲۲ قانون مجازات اسلامی چنین بیان شده است که “هر کس قصد ارتکاب جرمی کرده و شروع به اجرای آن نماید، لکن به واسطه عامل خارج از اراده او قصدش معلق بماند”
بنابراین میتوان گفت که در این حالت، مجرم قصد ارتکاب جرم مورد نظر را در ذهن پرورانده، مقدماتی که برای ارتکاب عمل مجرمانه لازم است را فراهم کرده، اقدامات اجرایی برای عملی کردن آن هم انجام داده است اما به واسطه عاملی خارج از اراده خود نتوانسته است به جرم مورد نظر خود دست یابد.
از نظر وکلای کیفری اترس بارز ترین مثال برای فهم بیشتر شروع به جرم این است که فردی برای قتل دیگری نقشه کشیده، اسلحه تهیه کرده و به سمت او شلیک هم میکند اما به دلیل مشقی بودن گلوله فرد به قتل نمیرسد.
شرایط تحقق شروع به جرم
برای اینکه بتوانیم به طور دقیق شرایط تحقق آن را بررسی کنیم باید تعریف قانونی آن را به بخشهای مختلف که هر یک بیان کننده یکی از شروط است تقسیم بندی کنیم. در نهایت به گفته وکیل کیفری متخصص سه شرط اصلی که به شرح زیر میباشد خواهیم رسید.
- قصد ارتکاب جرم: برای اینکه بتوانیم شروع به جرمی را تصور کنیم فرد مرتکب باید از پیش قصد ارتکاب عمل مجرمانه را داشته باشد. به همین دلیل در جرایم غیرعمدی یا خطای محض، شروع به جرمی متصور نیست زیرا در کل قصد مجرمانه ای در آنها وجود ندارد.
- شروع عملیات اجرایی که ارتباط مستقیم با وقوع جرم دارد: این شرط به این معناست که فرد باید عمل مجرمانه ای که مربوط به جرم مورد نظر است را انجام دهد. بر اساس مثالی که بالاتر بیان کردیم شخص به خانه دیگری که قصد کشتن او را دارد رفته و به او شلیک نماید.
- وجود عامل خارجی که سبب معلق ماندن قصد ارتکاب جرم شود: حتما باید عامل خارجی از رسیدن به نتیجه مجرمانه جلوگیری نماید و انصراف خود شخص شامل این مورد نمیشود.
آیا انصراف ارادی نیز شروع به جرم تلقی میشود؟
یکی از سوالات پر تکرار در این زمینه مربوط به انصراف خود مرتکب میشود که آیا در چنین حالتی شروع به ارتکاب جرم تلقی میشود یا خیر؟
در پاسخ باید گفت که همانطور که در متن قانون مشاهده کردید خیر چنین انصرافی از سوی شخص شروع به جرم نیست و در مواردی که تهیه مقدمات از سوی قانونگذار جرم انگاری نشده باشد امکان تعقیب قضائی چنین فردی وجود ندارد زیرا عملی که ناقض قانون باشد را انجام نداده است.
اما در مواردی که تهیه مقدمات جرم انگاری شده باشد مانند تهیه اسلحه و حمل آن، برای همین عنوان مجرمانه قابل تعقیب است. این نکته در ماده ۱۲۴ قانون مجازات اسلامی بیان شده است.
بیشتر بدانیم : عوامل تخفیف مجازات چیست ؟
مجازات شروع به جرم در قانون مجازات اسلامی
برای بیان مجازات شروع به انواع جرایم به تفکیک هر جرم، نیاز بود تا قوانینی هم عرض با قوانین کیفری تهیه شود تا مجازات شروع به هریک از جرایم را بیان کند. به همین دلیل قانونگذار در ماده ۱۲۲ قانون مجازات اسلامی معیارهای کلی برای تعیین مجازات شروع به جرم در نظر گرفته است که برای تمامی موارد قابل استفاده میباشد و به شرح ذیل است:
- در جرائمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات، حبس دائم یا حبس تعزیری درجه یک تا سه است به حبس تعزیری درجه چهار محکوم خواهند شد.
- در جرائمی که مجازات قانونی آنها قطع عضو یا حبس تعزیری درجه چهار است به حبس تعزیری درجه پنج محکوم خواهد شد.
- در جرائمی که مجازات قانونی آنها شلاق حدی یا حبس تعزیری درجه پنج است به حبس تعزیری یا شلاق یا جزای نقدی درجه شش
تفاوت شروع به جرم با جرم محال
جرم محال به مواردی گفته میشود که فرد تمامی اقدامات لازم برای ارتکاب به جرم را انجام داده است و هیچ عامل خارجی مانع ارتکاب عمل مجرمانه وی نشده است اما بنا به دلایلی که شخص از آن بی اطلاع بوده ، به طور کلی ارتکاب جرم ممکن نبوده است.
بر اساس همان مثالی که در ابتدای گفتار بیان کردیم، شخص با گلوله اصلی به شخصی که زیر پتو خوابیده است شلیک کرده اما بعدا متوجه شود که زیر آن کسی نبوده است. این جرم محال است که در تبصره ماده ۱۲۲ قانون مجازات در حکم شروع به جرم میباشد.
تفاوت جرم عقیم با شروع به جرم چیست؟
شباهتی که جرم عقیم با جرم محال و شروع به جرم دارد که سبب این شده است بسیاری از افراد درجلسات مشاوره حقوقی کیفری در این خصوص سوال میپرسند این است که هر سه مورد قصد مجرمانه عملی نمیشود. اما علت عملی نشدن قصد مجرمانه در جرم عقیم عدم توانایی فرد برای ارتکاب جرم است.
برای مثال شخص با اسلحه شلیک کرده اما تیر به خطا رفته است.
بیشتر بدانیم : شرایط بخشیده شدن در حبس تعزیری چیست؟
پرسش و پاسخ متنی با وکیل
به صورت کلی در این گفتار با اصطلاح شروع به جرم که کاربرد زیادی در دعاوی و پرونده های کیفری دارد آشنا شدیم. اما بهتر است بدانید برای استدلال در پرونده هایی که با این عنوان در مراجع کیفری در جریان است، نیاز به دانش و تجربه ای بیش از موارد بیان شده دارید و به همین دلیل بهتر است برای این کار با وکلای متخصص مشورت نمایید.