ضابط قضائی : برای برقراری نظم و امنیت البته بر اساس عدالت و انصاف و همچنین حفظ حقوق و آزادی شهروندان دستگاه قضائی نیاز به نیروهایی دارد که بتواند اقداماتی که خارج از دادگاه و دادسرا میباشد را انجام دهد.
به همین دلیل قانونگذار برای حفظ حقوق شهروندان تنها برخی از افراد را تحت شرایط مشخص شده در قانون مجاز به انجام اقدامات قضائی میداند.
بنابراین تمامی مراحل رسیدگی قضائی از کشف جرم تا نهایت که منجر به محکومیت فرد میباشد باید از قوانین و مقررات پیروی شده باشد تا روند رسیدگی برای همگان یکسان بوده و عدالت و انصاف رعایت گردد.
در ادامه این گفتار که توسط وکلای اترس تهیه شده است به تعریف و بیان انواع ضابطین قضائی خواهیم پرداخت.
ضابط قضائی کیست؟
برای اینکه بدانیم ضابطین قضائی یا ضابطین دادگستری چه کسانی هستند همانطور که اشاره شد باید به قانون مراجعه کنیم. قانون آئین دادرسی کیفری در ماده ۲۸ برای تعریف ضابطین دادگستری چنین مقرر کرده است
“ضابطان دادگستری مامورانی هستند که تحت نظارت و تعلیمات دادستان در کشف جرم، حفظ آثار و علائم و جمع آوری ادله وقوع جرم، شناسایی، یافتن و جلوگیری از فرار و مخفی شدن متهم، تحقیقات مقدماتی، ابلاغ اوراق و اجرای تصمیمات قضائی، به موجب قانون اقدام می کنند.”
در این ماده تعریف کاملی از وظایف ضابطین نیز شده است و بهتر است بدانید که تمامی آنها باید دارای کارت شناسایی ضابطین باشند و اگر کسی خودش را به این عنوان معرفی کرد، در ابتدا بخواهید کارت شناسایی خود را نشان داده و سپس میتوانید در صورت صحت به اقدامات خواسته شده عمل کنید.
ضابطین عام قضائی
در ماده ۲۹ قانون آئین دادرسی کیفری ضابطین دادگستری را به دو دسته عام و خاص تقسیم بندی کرده است که هر یک از آنها محدوده وظایف خود را دارند.
ضابطین عام در بند یک ماده فوق الذکر شامل فرماندهان، افسران و درجه داران نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران که آموزش مربوط را دیده باشند میشود.
شرط اصلی برای فرماندهان، افسران و درجه داران نیروی انتظامی آموزشهای مربوطه نیز نظر دادستان میباشد زیرا که برخورد با متهمین باید بر اساس قوانین و آئین نامه های مربوطه اجرا گردد و در غیر این صورت ضابط مربوطه مرتکب تخلف انتظامی شده و از طریق دادگاه نظامی قابل پیگیری قضائی هست.
ضابطین عام در تمامی موارد و دعاوی کیفری صلاحیت دارند مگر در مواردی که به طور صریح قانونگذار آنها را منع کرده باشد.
بیشتر بدانیم : درباره دادگاه و مجتمع قضایی صدر
ظابطین خاص قضائی
در مقابل ضابطین دادگستری عام ضابطین خاص قرار گرفته اند که صلاحیت آنها محدود به مواردی میباشد که قانون به آنها محول کرده باشد.
در ماده ۲۹ آئین دادرسی کیفری برای تعریف ضابطین خاص چنین بیان داشته است
“ضابطان خاص شامل مقامات و مامورانی که به موجب قوانین خاص در حدود وظایف محول شده ضابط دادگستری محسوب می‌شوند؛ از قبیل روسا، معاونان و ماموران زندان نسبت به امور مربوط به زندانیان، ماموران وزارت اطلاعات، سازمان اطلاعات سپاه و ماموران نیروی مقاومت بسیج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی. همچنین سایر نیروهای مسلح در مواردی که به موجب قانون تمام یا برخی از وظایف ضابطان به آنان محول شود، ضابط محسوب می‌شوند.”
به دلیل اینکه این افراد صلاحیت محدودی دارند وکیل کیفری بیان میدارد که اصل بر عدم صلاحیت آنها میباشد مگر اینکه بر اساس قانون، وظیفه انجام کاری بر عهده آنها قرار داده شده باشد.
بیشتر بدانیم : انواع کیفر خواست کدامند
وظایف ضابطین قضائی چیست؟
وظایف مختلف و متعددی بر عهده ضابطین دادگستری هست که قانونگذار به صورت کلی آنها را بیان کرده است و جزئیات آن توسط مقام قضائی تعیین خواهد شد و موارد آن به طور پراکنده در مواد ۳۵ تا ۵۳ قانون آئین دادرسی کیفری آمده است که به شرح زیر است:
- ضابطان دادگستری موظفند دستورات دادستان یا مقام قضائی را برای تکمیل پرونده در مدت تعیین شده در اسرع وقت انجام دهند و اگر تاخیری در انجام امور رخ دهد، با ذکر علت تاخیر مراتب را به مقام قضائی گزارش دهند.
- ضابطان قضائی باید شکایت کتبی یا شفاهی شاکی را در همه زمان ها قبول کنند و به امضای آن برسانند و به فوریت پرونده را نزد دادستان ارسال نمایند.
- ضابطین موظفند شاکی را از درخواست جبران و مطالبه خسارت و بهره مندی از خدمات مشاوره ای موجود و سایر خدمات حقوقی معاضدتی آگاه سازد و همچنین باید اظهارات شاکی در خصوص ضرر و زیان وارده را در گزارش خود ذکر کرده و به مراجع قضائی گزارش دهند.
- اگر در خصوص وقوع جرمی شک وجود داشته باشد ضابطین وظیفه دارند تحقیقات اولیه را آغاز کنند اما باید برای انجام تحقیقات موازین قانونی را رعایت کرده و مراتب را به مقام قضائی سریعا گزارش دهند تا برای تکمیل پرونده کسب اجازه نمایند.
وظیفه ضابطین دادگستری در خصوص جرایم مشهود و غیرمشهود
در ابتدا باید بدانید که در جرایم اصل بر غیرمشهود بودن آن است و برای اینکه جرمی مشهود تلقی شود باید در قانون ذکر شده باشد.
جرایم مشهود به صورت دقیق در ماده ۴۵ قانون آئین دادرسی کیفری بیان شده است. وظیفه ضابطین در برابر جرایم مشهود و غیرمشهود متفاوت میباشد.
در جرایم مشهود ضابط قضائی مجاز است سریعا برای دستگیری متهم و حفظ ابزار جرم اقدام نماید اما در جرایم غیر مشهود باید گزارش های مربوطه به مقام قضائی ارائه دهد و تا زمان دستور شفاهی یا کتبی برای انجام اقدامات لازم صبر نماید.
بیشتر بدانیم : درباره دادگاه و مجتمع قضایی باهنر
محدودیت ضابط قضائی
همراه با تمام وظایفی که در جهت تکمیل پرونده برای ضابطین هست محدودیت هایی نیز برای اینکه خطایی در انجام وظیفه آنها صورت نگیرد نیز از سوی قانونگذار بیان شده است که به شرح ذیل میباشد.
- ضابطین باید در حفظ اطلاعات پرونده مانند هویت، محل اقامت بزه دیده و شهود پرونده و … کوشا باشند و از افشای آن خودداری کنند.
- اخذ تامین نمیتواند به صورت خود مختار از سوی ضابطین صورت بگیرد و برای اخذ تامین حتما نیاز به دستور قضائی هست.
- بازجویی و انجام تحقیقات برای کوکان و زنان نباید از سوی ضابط مرد صورت بگیرد و تنها باید از سوی ضابطین خانم که برای این کار دوره دیده باشند انجام گیرد.
- امکان نگهداری متهم توسط ضابطین قضائی بیش از ۲۴ ساعت امکان پذیر نیست و باید سریعا به مراجع قضائی ارجاع داده شده تا قاضی تصمیم متقضی در خصوص پرونده را اتخاذ نماید.
در صورتی که هر یک از موارد فوق رعایت نگردد ضابطینی که مرتکب خطا شده اند بر اساس قوانین مجازات خواهند شد.
بیشتر بدانیم : درباره دادگاه و مجتمع قضایی شهید فهمیده
پرسش و پاسخ حقوقی
به صورت کلی در این گفتار با تمامی وظایف و البته محدودیت هایی که برای ضابطین قضائی یا دادگستری وجود دارد آشنا شدیم.
تمامی این افراد چه از دسته ضابطین عام و چه خاص باشند، باید دارای کارت شناسایی باشند که مردم برای همکاری با آنها از هویت ایشان آگاهی کامل داشته باشند.
همچنین چنانچه نیاز به آگاهی بیشتر درباره خدمات وکیل برای شکایت از قاضی دادگاه را دارید با ما در تماس باشید.