محجور در در لغت به معنای ناتوان میباشد. در اصطلاح حقوقی نیز با این معنای لغوی تفاوت چندانی ندارد. اهلیت برای هر انسان به دو بخش اهلیت تمتع و استیفاء تقسیم بندی میشود.
هر انسانی به شرط زنده به دنیا آمدن دارای اهلیت تمتع میباشد اما برای بدست آوردن اهیلت استیفاء نیاز به داشتن شرایطی هست.
اهلیت تمتع به معنای توانایی فرد برای دارا شدن حق میباشد. اما برای اینکه بخواهند حق خود را به اجرا در آورده و از آن استفاده نمایند نیاز به اهلیت استیفاء خواهند داشت.
محجور به افرادی گفته میشود که به صورت دائمی، موقتی یا به صورت موضعی از اهلیت استیفاء محروم هستند و همانطور که از اسم آن مشخص است ناتوان در اجرای حقوق خود میباشند.
در ادامه به تعریف دقیق محجور پرداخته به انواه آن اشاره خواهیم کرد. پس تا انتهای این گفتار که توسط وکلای اترس تهیه شده است با ما همراه باشید.
تعریف محجور در قوانین
در ابتدای این گفتار دانستیم که محجور به افرادی گفته میشود که در اجرای تمام یا برخی از حقوق خود ناتوان هستند و به تبع همین مسئله از برخی تکالیف مشخص شده در قانون نیز معاف میباشند.
اهلیت تمتع و استیفاء در ماده ۹۵۶ قانون مدنی پیش بینی شده است. کسی که اهلیت استیفاء نداشته باشد در دنیای حقوق محجور گفته میشود.
این افراد بدون کمک دیگری در انجام امور مالی و غیر مالی خود ناتوان هستند به همین دلیل قانونگذار افرادی را برای حمایت از حقوق آنها و همچنین تشخیص مصلحت آنها برگزیده است که در ادامه به معرفی آنها خواهیم پرداخت.
حجر برای افراد ممکن است موقتی و یا دائمی باشد. اگر حجر موقتی باشد میتوان در صورت رفع سبب آن، برای خروج از این ناتوانی در تصمیم گیری، در دادگاه صالح اقدام کرد.
اسباب حجر
برای اینکه بگوییم شخصی محجور و ناتوان در انجام امور مالی و در برخی موارد غیر مالی خود است باید اسباب و دلایلی وجود داشته باشد. مواردی که ذیل این مطلب بیان شده است را در دنیای حقوق به اسباب حجر میشناسیم:
- صغیر یا خردسال: به صورت کلی تمامی کودکان که در قانون صغیر نامیده میشوند که شامل ممیز و غیرممیز میشود محجور محسوب شده و برای خروج از حجر نیاز به رشد دارند.
- جنون یا دیوانگی: جنون نوعی بیماری ذهنی است که به آن عقب ماندگی ذهنی نیز میگویند. افرادی که دارای این بیماری هستند نیز محجور هستند و امکان انجام امور مالی و غیر مالی خود را ندارند. البته با توجه به اینکه انواع مختلفی دارد تصمیمات آنها نتیجه مختلفی خواهد داشت.
- سفاهت یا عدم رشد عقلی: رشد عقلی صغیر باید به اندازه ای باشد که توانایی مدیریت اموال خود را داشته باشد در غیر این صورت معاملات مالی وی به دلیل سفاهت باطل یا غیر نافذ خواهد بود.
- بردگی: این سبب امروزه دارای مصداق نیست پس از بیان آن خودداری میکنیم.
- ورشکستگی: ورشکسته و مفلس به دلیل اینکه ممکن است حقوق دیگران را تضییع نمایند امکان انجام امور مالی به حکم قانونگذار از آنها گرفته شده است و در حکم محجور محسوب میشوند.
- بیمار در شرف مرگ: برای این سبب نیز به دلیل اختلاف نظر میان فقها و حقوقدانان، مصداقی وجود نداشته و مورد بررسی قرار نخواهد گرفت.
بیشتر بدانیم : اختیارات و وظایف ولی چیست
اقسام محجورین در قانون مدنی
تمامی اسباب حجر به صورت کامل در مطالب بالا بیان شد اما در ماده ۱۲۰۷ قانون مدنی تنها به سه مورد اشاره کرده است و تنها آنها را محجور دانسته است که عبارتند از صغار، اشخاص غیر رشید و مجانین
- صغیر: صغیر به دختران زیر ۹ سال و پسران زیر ۱۵ سال گفته میشود و تا رسیدن به این سن از دید قانون محجور میباشند.
- غیر رشید: در گذشته سن بلوغ با سن رشد متفاوت بود و سن رشد ۱۸ سال بود اما با اصلاحاتی که بر مواد قانون زده شد این دو یکسان شده و هر دو سن بلوغ میباشد.
- مجنون: در ماده ۱۲۱۱ قانون مدنی جنون را در هر درجه ای موجب حجر میداند. جنون ادواری یکی از انواع جنون میباشد که فرد در برخی از موارد در حالت عادی و برخی موارد در حالت جنون است. اعمال حقوقی مجنون ادواری صحیح است مگر اینکه اثبات شود در زمان انجام آن در حالت جنون بوده است.
تاثیر حجر در معاملات و قراردادها
انجام معاملات و تعهدات قراردادی یکی از مهمترین اعمال حقوقی افراد در طول زندگی شخصی و کاری آنها میباشد. وکیل حوزه قرارداد در خصوص صحت یا بطلان این اعمال چنین بیان میدارد:
باید بدانید هیچ یک از معاملات محجور نمیتواند به طور کامل صحیح باشد و برای صحت آن ختما شرایطی وجود دارد اما به توجه به نوع و میزان حجر ممکن است باطل یا غیرنافذ باشد.
برای مثال تمامی معاملات مجنون باطل میباشد اما قراردادهای صغیر ممکن است باطل یا غیرنافذ باشد و با تنفیذ مسئول او صحیح شود. در صورتی که قبل یا بعد از امضای قرارداد در طرف مقابل یکی از نشانه ها و اسباب حجر را مشاهده کردید بهتر است با دریافت مشاوره حقوقی قرارداد از وکیل صحت، عدم نفوذ یا بطلان را با توجه به شرایط جویا شوید.
مسئولیت محجورین بر عهده کیست؟
از آنجایی که محجورین توانایی انجام امور مالی یا غیر مالی خود را ندارند باید شخصی به نمایندگی از آنها به انجام این امور اقدام نماید. در قوانین و مقررات ما سه نهاد مهم برای انجام این کار پیش بینی شده است که عبارتند از:
- ولایت قهری: مسئول انجام امور فرزند محجور بر عهده ولی او یعنی پدر یا پدر بزرگ وی میباشند.
- وصی: پدر یا جد پدری به شرطی که پس از فوت وی دیگری وجود نداشته باشد میتواند در وصیتنامه خود شخصی را به عنوان وصی برای انجام امور فرزند محجور مسئول نماید.
- قیم: در صورت نبود ولی یا وصی، دادگاه پس از برگزاری جلسات متعدد شخصی را به عنوان قیم محجور منتخب مینماید.
نتیجه گیری
به طور کلی در این گفتار دانستیم که محجور توانایی انجام امور خود را به دلایل و اسباب مختلفی ندارد و برای اینکه نیازهای وی رفع شود افرادی برای انجام امور آنها از نظر قانونی مسئول هستند و در صورتی که افراد نام برده وجود نداشته باشند دادستان کل کشور که در نقش مدعی العموم است شخصی را به سمت قیم منتصب کرده که زین پس به انجام امور بپردازد.