عقد عاریه : با مراجعه به قانون مدنی متوجه میشویم که یکی از عقود معین در آن عقد عاریه میباشد که مانند عقود دیگر دارای تعریف و شرایط به خصوصی برای خود میباشد و هدف خاصی را دنبال میکند.
افراد با توجه به خواسته های خود از انعقاد قرارداد میتوانند یکی از این موارد بیان شده در قانون را انتخاب نمایند اما باید در ابتدا آشنایی کامل با قواعد آن داشته باشند تا هم به درستی اقدام به انعقاد آن کرده و همچنین از تعهدات خود در نتیجه امضای آن آگاهی کامل داشته باشند.
بنابراین ما قصد داریم در این گفتار که توسط وکلای پایه یک دادگستری موسسه اترس تنظیم شده است به بیان قواعد و مقررات و ویژگی های قرارداد عاریه بپردازیم.
در آخر نیز به بیان تفاوت این عقد با سایر عقود مشابه بیان خواهیم کرد. پس برای اطلاع از موارد بیان شده تا انتهای این متن با ما همراه باشید.
تعریف عقد عاریه
تعریف تمامی عقود معین در قانون به طور دقیق بیان شده است. تعریف قرارداد عاریه نیز در ماده ۶۳۵ قانون مدنی چنین ارائه شده است که “عاریه عقدی است که به موجب آن احد طرفین به طرف دیگر اجازه میدهد که از عین مال او مجاناً منتفع شود.” ویژگی اصلی این عقد با توجه به تعریف قانونی آن مجانی بودن انتفاع طرف قرارداد از مال میباشد. بر این اساس نیز دارای سه رکن اصلی میباشد که این ارکان به شرح زیر هستند:
- معیر: عاریه دهنده را میگویند یعنی شخص مالک منافع مال که اجازه انتفاع رایگان از منافع خود را به دیگری میدهد.
- نکته مهمی که در خصوص معیر وجود دارد این است که مهم نیست وی مالک مال باشد یا خیر و تنها اگر مالک منافع آن باشد کفایت میکند. برای مثال شخصی که مالی را اجاره کرده است مالک منافع بوده و میتواند آنرا به دیگری عاریه دهد.
- مستعیر: عاریه گیرنده را میگویند یعنی شخصی که به صورت رایگان از مال دیگری استفاده میکند.
- مال مورد عاریه: این مال نیز طبق قانون عین معین از اموال معیر میباشد.
شرایط صحت قرارداد عاریه
این عقد نیز مانند سایر عقود باید برای صحت دارای شرایط بیان شده در ماده ۱۹۰ قانون مدنی باشد. این عقد برای صحت نیاز به رعایت موارد دیگری دارد که به آن اشاره خواهیم کرد. وکیل قرارداد در این خصوص بیان میکند که موارد زیر برای انعقاد عاریه الزامی میباشد:
معلوم و معین بودن مورد استفاده
باید در عقد عاریه تصریح شود که از مال چه استفاده ای صورت میگیرد. البته این در خصوص اموالی میباشد که امکان چندین نوع استفاده از آن وجود داشته باشد. برای مثال زمانی که ملکی به عاریه داده میشود باید ذکر شود برای سکونت یا استفاده تجاری، اداری یا بسیاری از موارد دیگر است در غیر این صورت باطل خواهد بود.
منفعت باید مشروع و عقلائی باشد
برای مثال نمیتوان شخصی ملک خود را برای تاسیس قمارخانه به دیگری عاریه دهد.
قابلیت بقاء در زمان انتفاع
در ماده ۶۳۷ قانون مدنی بیان شده است باید مال در زمان انتفاع باقی بماند و مالی که با انتفاع از آن از بین برود قابلیت عاریه دادن را نخواهد داشت. برای مثال میوه ای که با خوردن آن از بین برود قابلیت عاریه را نخواهد داشت.
بیشتر بدانیم : تعریف عقد صلح در قانون مدنی
جایز بودن عاریه به چه معناست؟
بر اساس حقوق کلی قراردادها ما اصلی به نام اصل لزوم قراردادها داریم که بر اساس این اصل همه عقود لازم اند مگر اینکه به تصریح قانونگذار جایز محسوب شوند.
لازم بودن قرارداد به این معناست که هیچ یک از طرفین حق فسخ قرارداد را نخواهند داشت مگر در شرایطی که قانون ذکر کرده است. اما ما در ماده ۶۳۸ قانون مدنی شاهد این مسئله هستیم که قانونگذار بیان میکند عقد عاریه جایز است.
بدین ترتیب معیر و مستعیر در هر زمان حق فسخ یک طرفه قرارداد را خواهند داشت. ولی طرفین میتوانند با استفاده از شروط ضمن عقد خیار فسخ را به تنهایی یا با استفاده از اسقاط کافه خیارات از خود و دیگری، امکان فسخ قرارداد را از بین ببرند.
تعهدات مستعیر نسبت به مال
اگر مال مورد عاریه در زمان استفاده مستعیر دچار عیبی شود یا تلف گردد، مستعیر ضامن آن نخواهد بود مگر از حدود اختیارات و نحوه استفاده ای که در عرف و قرارداد ذکر شده است پیش روی کرده باشد یا در مراقبت از آن کم گذاشته باشد.
برای اشاره به نمونه ای در این زمینه این است که مستعیر از مال در جهت موردی که در عقد بیان شده یا به صورت متعارف به آن منظور کاربرد دارد استفاده نکند.
نکته دیگری که در بسیاری از جلسات مشاوره حقوقی های قرارداد از وکیل پرسیده میشود این است که آیا میتوان در قرارداد عاریه شرط ضمان کرد یعنی شرط کنیم هر ضرری بر مال وارد شود بر عهده مستعیر خواهد بود؟
پاسخ این سوال در ماده ۶۴۲ قانون مدنی آمده است و بیان میکند میتوان چنین شرطی پیش بینی کرد تا حتی اگر عاریه گیرنده خطایی نکرده باشد مسئولیت مال بر عهده وی باشد.
تفاوت عقد عاریه با عقد ودیعه چیست؟
به دلیل اینکه عقد ودیعه و عقد عاریه هر دو از دسته عقود امانی هستند و موضوع آنها مالی است که به امانت در نزد دیگری قرار داده میشود بسیاری از افراد ممکن است این دو را یکسان بدانند در صورتی که تفاوت های اساسی با یکدیگر دارند.
در عاریه مال در نزد فرد قرار میگیرد تا به رایگان از منافع آن استفاده نماید اما در ودیعه چنین است که مال در نزد دیگری قرار داده میشود تا وی به رایگان از آن نگهداری نماید و حق استفاده از آن نیاز به تصریح و اجازه از مالک دارد.
هزینه های نگهداری از مال در ودیعه بر عهده مالک یا ودیعه گذار است و این در حالی میباشد که تمامی هزینه های مال در عاریه بر عهده مستعیر میباشد.
نتیجه گیری
در نتیجه با عنایت به تمامی موارد بیان شده میتوانید به انعقاد این عقد در صورت لزوم اقدام نمایید. اما بهترین راهکار به خصوص در عقودی مانند عاریه که قواعد به خصوصی دارند بهتر است تنظیم قرارداد را یا به عهده یکی از وکلای متخصص سپرده یا برای تنظیم آن با وکیل مشورت نمایید.