نحوه مطالبه و اجرای چک ؛ چک قدیمی و چک صیادی

روش های  مطالبه و اجرای  چک قدیمی و چک صیادی

مطالبه چک  و نکات مهم  : چک در نظام اقتصادی ما  در معاملات و قراردادهای تجاری نقش مهمی دارد. در سال ۱۳۹۷  و بعد آن ، قانونگذار در قانون صدور چک  اصلاحات مهمی را انجام داد که موجب خلق اصطلاحی تحت عنوان چک صیادی گردید.  سامانه صیاد مخفف سامانه صدور یکپارچه  دسته چک  می باشد. قانونگذار با هدف کاهش چک های برگشتی ، برای چک های جدید در مراحل صدور چک ، دریافت چک و انتقال چک الزاماتی از جمله ثبت در یک سامانه اینترنتی که متعلق به بانک مرکزی است قرار داد . به عبارت دیگر چک های صیادی علاوه بر امضا و تکمیل مندرجات  در نسخه کاغذی و تحویل آن، می بایست در سامانه بانک مرکزی ثبت شوند. لازم به ذکر است که چک های قدیمی که در بازار هست و یا هنوز در  دسته چک افراد هست و هنوز صادر نشده است نیاز به ثبت در سامانه ندارد .در این مقاله قصد داریم به چند سوال پرتکرار حقوقی در مورد چک و نحوه مطالبه چک توضیحات بیشتری را ارائه کنیم. با توجه به اینکه این مطالب حاصل تجربه سالها وکالت وکلای موسسه حقوقی اترس است ،احتمالا  در فضای دیگری به این شکل در دسترس نمی باشد در نتیجه توصیه داریم کل مقاله به ویژه بخش نتیجه گیری پایان مقاله در خصوص اینکه نهایتا از بین چهار روش اقدام قانونی روی چک ، کدام بهتر است را با دقت مطالعه نمایید.

۱-مراجعه به اداره ثبت اسناد و درخواست صدور اجرائیه چک :

برای این موضوع ابتدا می بایست به دفتر اسناد رسمی (دفترخانه) مراجعه کنید و تقاضای صدور اجراییه را ثبت نمایید . سپس این درخواست، به اداره ثبت (واحد اجرای اسناد رسمی) ارسال می گردد .در این روش اصل چک گرفته میشود و به جای آن رسید داده می شود و  صرفا می توانید علیه صادر کننده چک اقدام کنید . بنابراین اگر چک شما ضامن یا ظهرنویس دارد و میخواهید علیه آنها هم اقدام کنید شاید اقدام از طریق اجرای اداره ثبت روش مفیدی برای شما نباشد .ذکر این نکته هم مفید است که در صورتیکه از این روش اقدام کنید ، می توانید همزمان نسبت به سایر مسئولین چک و یا خسارت تاخیر تادیه از طریق روش سوم معرفی شده در این مقاله ، دادخواست طرح کنید .

پس از صدور اجرائیه و ابلاغ به صادر کننده چک ، با درخواست شما، بدهکار را ممنوع الخروج میکنند . همچنین میتوانید با استعلام های سه گانه از بانک مرکزی ، پلیس راهور و سازمان ثبت اسناد و املاک  و سایر استعلام ها ، دارایی های بدهکار را شناسایی و توقیف کنید. در صورتیکه بدهکار چک ، اموالی داشته باشد ، توقیف میشود و پس از تعیین قیمت توسط کارشناس ، به مزایده عمومی گذاشته می شود . هر شخصی از جمله بدهکار و طلبکار می تواند در مزایده شرکت کند و  با پرداخت بالاترین قیمت ، مال توقیف شده را بخرد.

در عمل پیگیری چک از طریق اداره اجرای اسناد رسمی اداره ثبت سه مزیت و دو عیب دارد

مزیت های درخواست اجراییه از طریق اداره اجرای اسناد رسمی:

۱-در اقدام قانونی از طریق اجرائیه اداره اجرای اسناد رسمی ، در ابتدا لازم نیست هزینه دادرسی سه و نیم درصدی دادگستری پرداخت شود و هزینه اجرا پنج درصد (نیم عشر) در انتها و از اموال بدهکار پرداخت می شود .

۲- پس از طی مراحل اداری ابتدایی ، اجرائیه فورا صادر می شود و نیاز نیست منتظر رسیدگی دو مرحله قضایی و صدور حکم قطعی بمانید.

۳-واحد اجرای احکام ، صرفا بعد از صدور حکم قطعی و به درخواست کسی که حکم قطعی به نفعش صادر شده است، میتواند قرار ممنوع الخروجی صادر کند .در این حالت تا زمان صدور رای قطعی مدت طولانی زمان می برد ، درحالیکه اداره اجرا میتواند فوری صادرکننده چک را ممنوع الخروج کند.

معایب  درخواست اجراییه از طریق اداره اجرای اسناد رسمی:

۱- درصورتیکه شخص بدهکار اموالی نداشته باشد ، نهایتا جلب و بازداشت نمی شود چرا که جلب کردن ، دستوری با ماهیت قضایی است و دادگاه باید این دستور را بدهد و خارج از صلاحیت اداره اجرا اداره ثبت اسناد هست.

۲-مطالبه خسارت تاخیر تادیه از طریق این مسیر قابل مطالبه نیست و فقط مبلغ اصل چک، از اموال بدهکار برداشته می شود . البته دارنده چک میتواند برای خسارت تاخیر تادیه جداگانه از طریق روش سوم که به آن میپردازیم  اقدام کند.

۳- اداره اجرای اداره ثبت فقط اموال صادرکننده چک را توقیف و به مزایده می گذارد و در صورتیکه چک ، دارای ضامن و یا ظهر نویس  باشد ، نسبت به آنها در این طریق اقدامی قابل انجام نیست البته می توان به صورت جداگانه در مورد ضامن و یا ظهرنویس به دادگاه مراجعه کرد.

۲- شکایت کیفری به اتهام صدور چک بلا محل

قانونگذار برای اطمینان از اینکه چک هایی که صادر میشود پرداخت می شود ، تحت شرایطی مجازات حبس را پیش بینی کرده است. اگر چک شرایط ماده ۱۲ قانون صدور چک را نداشته باشد، کیفری محسوب می شود و  از طریق کیفری قابل اقدام هست. پس به عنوان مثال چکی که برای پرداخت ، شرطی درآن درج شده است و یا بابت تضمین داده شده است و یا سفید امضا و یا وعده دار صادر شده باشد  را نمی توان از طریق کیفری اقدام کرد.

در عرف معاملات تجاری کشور ما ، چک برای پرداخت های مدت دار صادر میشود و کمتر پیش می آید ، چک برای پرداخت در همان روز صادر شود برخلاف ظاهر ماده ۱۲ قانون صدور چک که اصل را بر کیفری بودن چک قرارداده است ،  در رویه قضایی به دلیل عرفی که به آن اشاره شد ، چک را غیر کیفری تلقی میکند مگر اینکه اثیات شود که چک به روز صادر شده است . در موارد اختلاف ، دادگاه موضوع را به کارشناس خط می فرستد تا معلوم شود تاریخ صدور و پرداخت یکی بوده است یا نه؟

با آمدن چک های صیادی ، به دلیل اینکه زمان صدور و تاریخ پرداخت چک در سامانه صیاد ثبت می شود به راحتی این موضوع مشخص می گردد که چک به روز صادر شده است و یا برای تاریخ دیگری صادر شده است. بنابراین میتوانیم بگوییم در مورد چک صیادی ، امکان اقدام کیفری بسیار پایین است و به جز موارد خاص اقدام از طریق شکایت کیفری توصیه نمی شود چرا که احتمال عدم موفقیت آن بالاست.

بیشتر بدانیم : طرح دعوای استرداد لاشه چک

۳-دادخواست مطالبه وجه چک از طریق دادگاه :

مطابق این روش دادخواستی به خواسته مطالبه وجه چک طرح می شود  و پس از طی مراحل رسیدگی قضایی و قطعیت حکم ، اجرائیه صادر می شود . در صورتیکه  اموالی  از بدهکار چک توقیف شده باشد ، پس از کارشناسی از طریق مزایده فروخته می شود و مبلغ چک از آن محل برداشته می شود. اگر مسئولین چک (صادرکننده ، ضامن و ظهرنویس) اموالی نداشته باشند که با فروش آن مبلغ چک را وصول کرد و از سوی دیگر  نتوانستند ناتوانی در پرداخت و یا اصطلاحا اعسار خود را اثبات کند ،جلب و بازداشت می گردند.

بر خلاف سایر روش ها، در این روش خسارات تاخیر پرداخت (خسارت تاخیر تادیه)  قابل مطالبه است  و همچنین علاوه بر صادر کننده ، مبلغ چک را از ضامن و ظهرنویس  مطالبه کرد . از مزیت های این روش این است که میتوانید  اصل مبلغ چک ، خسارت تاخیر، دعوی علیه صادرکننده چک ، ضامن و ظهرنویس را در قالب یک دادخواست  طرح کنید و نهایتا در صورتیکه مالی از آنها پیدا نشد و اعسار آنها اثبات نشد ، به استناد ماده ۳ قانون

نحوه اجرای محکومیت های مالی ،دستور بازداشت و جلب آنها صادر و اجرا می شود اما از معایب این روش میتوان به هزینه سه و نیم درصدی دادرسی و مدت طولانی رسیدگی تا صدور حکم قطعی اشاره کرد.

در اینجا ذکر یک نکته کاربردی مفید است. شما میتوانید پیش از رسیدگی و صدور رای نهایی اموال کلیه مسئولان چک را توقیف کنید . قانون، برای چک مزیت هایی قائل شده است . یکی از آنها ، امکان تامین خواسته بدون پرداخت خسارت احتمالی است . به زبان ساده تر شما میتوانید  قبل از اینکه رسیدگی قضایی صورت گیرد و حکم قطعی صادر شود ، بدون اینکه نیاز باشد خسارت احتمالی (یک نوع ضمانت) بگذارید ، میتوانید اموال مسئولان چک را توقیف کنید تا نتواند اموال خود را منتقل کند.

۴-دادخواست (درخواست) صدور اجراییه از طریق دادگاه :

این روش مخصوص چک های صیادی هست .هرچند که در رویه بعضی دادگاه ها دیده شده که  این روش به اشتباه در مورد چک های قدیمی هم پذیرفته شده است . در مورد چک صیادی شما میتوانید مستقیما از طریق دادگاه درخواست صدور اجراییه بدهید . در این روش بدون اینکه

رسیدگی قضایی دو مرحله ای برگزار شود ، مستقیما اجرائیه صادر می شود و سریعا پرونده اجرایی تشکیل می گردد و فورا اموال (خودرو ،ملک ، وجوه نقد در حساب بانکی) صادرکننده چک از پلیس راهور ، سازمان ثبت اسناد و املاک و بانک مرکزی شناسایی می گردد . همچنین در صورتیکه احتمال بدهید بدهکار اموال دیگری هم دارد می توانید درخواست استعلام های بیشتری نمایید . مثلا از بورس ، یا اداره ثبت شرکت ها سهام بدهکار را میتوان شناسایی و توقیف کرد.

از جمله محاسن این روش میتوان  به هزینه دادرسی بسیار کم آن و  صدور اجرائیه فوری بدون نیاز به طی مراحل رسیدگی قضایی اشاره کرد و مهمترین مزیت آن ، امکان جلب و بازداشت بدهکار چک است . در صورتیکه اموالی از صادرکننده

چک پیدا نشود و نتواند ناتوانی در پرداخت (اعسار) خود را اثبات کند ، تا پرداخت مبلغ چک بازداشت می شود و روانه زندان می شود.

و از جمله معایب آن می توان به این موارد اشاره کرد : در این روش فقط می توان علیه صادرکننده چک دادخواست طرح کرد و نسبت به ضامن و ظهرنویس نمی توان از طریق این روش اقدام کرد و همچنین در این روش فقط در مورد اصل مبلغ چک اجرائیه صادر می شود و خسارت تاخیر پرداخت(خسارت تاخیر تادیه) از طریق این روش قابل مطالبه نیست .

البته می توان خسارت تاخیر تادیه و دعوی علیه ضامن و ظهرنویس را در از طریق روش سوم و دادخواست دیگری طرح کرد.

نقش وکیل بانکی در وصول چک

همانطور که در این مقاله توضیح داده می شود برای وصول و اجرای چک روش ها و مسیرهای مختلفی پیش رو است.حضور وکیل متخصص بانکی در مطالبه چک از دو جهت اهمیت دارد. وکیل متبحر بهترین مسیرها و اقدامات وصول چک را انتخاب می کند همچنین مسیر انتخاب شده ، توسط وکیل با سرعت و شکل مطلوب اتفاق پیش می رود.

بهترین روش اقدام قانونی روی چک چیست؟

با توجه به مواردی که به در این مقاله توضیح داده شد، بهترین روش اقدام قانونی روی چک در چند فرض توضیح می دهیم ؛

فرض اول :اگر چک شما صیادی است و  ضامن و ظهر نویس ندارد و از تاریخ آن مدت زیادی نگذشته است :

در این فرض پیشنهاد ما اقدام از طریق روش چهارم ؛یعنی دادخواست صدور اجراییه از طریق دادگاه می باشد.

فرض دوم : اگر  چک شما صیادی است و ضامن و ظهرنویس دارد و یا از تاریخ آن مدت زیادی گذشته است :

پیشنهاد ما اقدام  قانونی از روش چهارم برای اصل مبلغ چک همزمان اقدام از طریق روش سوم برای مطالبه اصل مبلغ و خسارت تاخیر تادیه چک از  ضامن و ظهرنویس و مطالبه خسارت تاخیر تادیه از صادرکننده همگی در یک دادخواست

فرض سوم :اگر چک صیادی نیست و صادرکننده چک دارای اموال است :

در چنین فرضی پیشنهاد ما اقدام قانونی روی چک از طریق روش اول یعنی درخواست اجرای چک از اداره اجرای اسناد رسمی سازمان ثبت و املاک کشور است و همانطور که گفته شد ، درصورتیکه چک ضامن و ظهرنویس دارد و یا از زمان صدور آن مدتی گذشته است ، همزمان پیشنهاد ارائه دادخواست از طریق روش سوم در خصوص خسارت تاخیر تادیه از همه مسئولین چک و همچنین مطالبه اصل مبلغ از ضامنو ظهر نویس چک در یک دادخواست

فرض چهارم : در صورتیکه بدهکار چک اموالی نداشته باشد و چک به روز (در همان روز برای پرداخت در همان روز)صادر شده و در متن آن عبارتی که نشان دهنده مشروط بودن یا تضمینی بودن چک باشد قید نشده باشد ،

توصیه ما طرح شکایت کیفری به جرم صدور چک بلامحل است. در صورتیکه بدهکار چک اموالی داشته باشد ، اقدام کیفری توصیه نمی شود چون اثبات دارا بودن شرایط چک کیفری راحت نیست و بر فرض اثبات در سه مرحله دادسرا ، دادگاه بدوی و دادگاه تجدید نظر و محکومیت صادر کننده به حبس ، با پرداخت مبلغ چک و یک مجازات نقدی دیگر به دولت پرونده بسته می شود . هرچند موارد زیادی هم مشاهده شده که شخص به زندان می رود و مبلغ چک را پرداخت نمیکند و در آن زمانی  اموالی از او برای توقیف باقی نمانده است. در نهایت اگر مسیر سوم (اقدام کیفری را پیش گرفتید ) یا با تامین خواسته کیفری (نه تامین خواسته حقوقی که در فرضهای قبلی بیان شد) و یا از طریق همزمان اقدام از طریق روش سوم و تامین خواسته حقوقی پیگیری های لازم را انجام دهید. فرض پنجم : در صورتیکه چک صیادی نیست (شناسه یکتا ندارد) و بدهکار اموالی برای توقیف ندارد و چک جز مواردی که کیفری محسوب می شود نیست ، پیشنهاد ما اقدام قانونی از طریق روش سوم یعنی دادخواست مطالبه وجه چک است چرا که نهایتا می تواند به دستور جلب و بازداشت بدهکار چک منتهی گردد.

در انتها با پاسخ به یک پرسش پر تکرار این مقاله را به پایان می رسانیم .

آیا اگر بدهکار چک ، بعد از صدور اجرائیه در روش سوم و روش چهارم مبلغ چک را پرداخت نکند بازداشت می شود ؟

در پاسخ باید گفت که بدهکار چک تا ۳۰ روز پس از ابلاغ اجرائیه فرصت دارد ، دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به (درخواست تقسیط مبلغ چک) بدهد . در این صورت تا رسیدگی به دادخواست اعسار (تقسیط) بازداشت نمی شود . در صورتیکه ظرف ۳۰ روز دادخواست اعسار ندهد ، یا درخواست تقسیط (اعسار) توسط دادگاه پذیرفته نشود و یا پذیرفته شود ولی بدهکار چک اقساط را پرداخت نکند ، در همه این موارد بدهکار جلب و بازداشت می شود.