ایفای ناروا چیست؟

ایفای ناروا به عنوان یک عمل حقوقی، در بسیاری از نظام‌های حقوقی جهان و از جمله در ایران مورد توجه قرار گرفته است.

در حقوق ایران، این مفهوم به حالتی گفته می‌شود که فردی بدون داشتن تعهد قانونی، وجه نقد یا مالی را به دیگری پرداخت کرده یا تسلیم نماید.

ایفای ناروا یا استفاده بدون جهت با هدف جلوگیری از کسب منافع ناعادلانه توسط دریافت‌کننده، در قوانین مختلف تنظیم شده است.

در این گفتار که توسط وکلای متخصص اترس تهیه شده است، به تعریف و بررسی دقیق این اصطلاح حقوقی و همچنین شرایط تحقق آن خواهیم پرداخت.

برای آگاهی کامل از این موارد و همچنین تفاوت آن با استیفای ناروا، تا انتهای این گفتار با ماه همراه باشید.

تعریف ایفای ناروا

ایفای ناروا یا به زبان عامیانه پرداخت بی جهت به تسلیم یا پرداختی گفته می‌شود که بدون دلیل قانونی یا قراردادی بوده و به اشتباه صورت گرفته باشد.

این مفهوم شامل پرداخت‌هایی که فرد با تصور اشتباه از تعهد یا بدهی خود انجام می‌دهد، در حالی که الزام قانونی برای آن وجود ندارد نیز میشود.

هدف اصلی این مفهوم، حفظ اصول عدالت و انصاف است و تلاش دارد از بهرمندی اموالی که بدون جهت بدست می آید جلوگیری کند. به دلیل اینکه موضوع اصلی در این دسته از دعاوی وجه نقد یا مال معین میباشد، بهتر است پیش از انجام هرگونه اقدامی در این زمینه با وکلای دعاوی مالی مشورت نمایید.

ایفای ناروا در قانون مدنی

در قانون مدنی به صراحت بیان شده است که مالی که به اشتباه و ناروا دریافت شده است باید به صاحب آن بازگردانده شود. مواد قانونی که در ذیل این مطلب آورده ایم مستند قانونی ایفای ناروا به زبانی ساده میباشند:

ماده 301 قانون مدنی: این ماده مقرر می‌کند که کسی که عمداً یا اشتباهاً چیزی را که مستحق نبوده، دریافت کرده باید آن را به مالک بازگرداند. این ماده به‌وضوح بر بازگرداندن اموال یا وجوه پرداختی به اشتباه تاکید دارد.

ماده 302 قانون مدنی: در این ماده ذکر شده که اگر پرداخت‌کننده به اشتباه وجهی را پرداخت کند، حق استرداد آن را دارد، حتی اگر تصور کرده باشد که موظف به پرداخت بوده است.

ماده 303 قانون مدنی: طبق این ماده، هر کسی مالی را که به موجب قانون مستحق نبوده دریافت کند، ملزم به استرداد آن است. این ماده به مفهوم استفاده بدون جهت یا استیفای ناروا اشاره دارد و بازپس‌گیری مال را تضمین می‌کند.

 شرایط تحقق ایفای ناروا

برای اینکه یک پرداخت یا تسلیم به عنوان ایفای ناروا شناخته شود، شرایط زیر باید وجود داشته باشد:

تسلیم مال به عنوان ایفا یا پرداخت وجه

تسلیم مال یک عمل حقوقی میباشد و باید حتما شخصی که به او تسلیم میشود بر مال تسلط یابد تا به صورت کامل انجام شده باشد.

پرداخت وجه نقد نیز به همین صورت میباشد که باید حتما به صورت نقدی در اختیار فرد قرار گرفته یا در حساب وی واریز گردد.

در این دو حالت است که میتواند تسلیم مال یا پرداخت وجه، ناروا دانست و اگر مال یا وجهی به عنوان قرض یا عاریه در اختیار دیگری قرار گیرد از ایفای ناروا خارج است و نمیتوان دعوای مطالبه وجه اقامه کرد.

عدم وجود تعهد قانونی و قراردادی

برای تحقق ایفای ناروا، پرداخت کننده به هیچ وجه نباید مدیون دریافت کننده باشد. تنها در این صورت است که ناروا بودن این پرداخت یا تسلیم مال قابل احراز میباشد.

بنابراین حتی اگر میان پرداخت کننده و دریافت کننده تعهد قانونی یا قراردادی در گذشته وجود داشته و از بین رفته باشد نیز میتوان از موارد ایفای ناروا دانست.

اشتباه، اجبار یا فریب در پرداخت

در برخی از موارد ممکن است شخصی قصد پرداخت دین خود به یک فرد مشخص را داشته باشد اما در اثر اشتباه وجه را به دیگری پرداخت نماید که میتوان در این صورت نیز ایفای ناروا در اثر اشتباه دانست.

اجبار که یکی از شروط تحقق ایفای ناروا میباشد میتواند هم به صورت مادی و هم معنوی صورت گیرد و تفاوتی میان این دو نیست.

در آخر نیز ممکن است فردی دیگری را به نوعی فریب دهد تا وی خود را مدیون او دانسته و مالی را بی جهت به فریب دهنده تسلیم کرده یا وجهی را به وی پرداخت نماید. این مورد میتواند یکی از مصادیق جرم کلاهبرداری باشد که میتوان از فریب دهنده شکایت کیفری نیز کرد.

آثار و پیامدهای حقوقی ایفای ناروا

اولین و مهمترین اثر حقوقی ایفای ناروا مربوط به استرداد مال یا وجهی میباشد که بی جهت تسلیم یا پرداخت شده است.

زمانی که موضوع ایفا وجه نقد باشد مشکلی به وجود نمی آید و شخصی که به ناروا صاحب مالی شده است باید تمام وجه را مسترد نماید.

در صورتی که مال به وی تسلیم شده باشد نیز باید در صورت وجود مال همان را بدون هیچ کم و کاستی بازگردانده و در صورتی که عین مال موجود نباشد قیمت آنرا با توجه به عرف پرداخت نماید.

برای بیان دومین پیامد حقوقی ایفای ناروا میتوان به پرداخت اجرت المثل زمان تصرف مال میباشد. پرداخت اجرت المثل زمانی به صاحب اصلی مال تعلق میگیرد که فرد دریافت کننده نسبت به ناروا بودن تسلیم آگاهی داشته باشد و در غیر این صورت تنها باید مال را به همان صورتی که تحویل گرفته است به صاحب اصلی آن بازگرداند.

بیشتر بدانیم : دعوای الزام به ایفای تعهد چیست

نمونه‌های عملی و برخی از مصادیق ایفای ناروا

کاربرد ایفای ناروا در موارد مختلف قابل مشاهده است. برخی از نمونه‌های به شرح زیر میباشد:

• واریز وجه به اشتباه به حساب بانکی: در صورتی که مبلغی به اشتباه به حساب دیگری واریز شود، صاحب حساب حق استفاده از آن مبلغ را ندارد و باید آن را بازگرداند.
• پرداخت اضافه‌کاری اشتباهی: گاهی ممکن است مبلغ اضافه‌کاری به اشتباه به یک کارمند پرداخت شود. کارفرما در این حالت می‌تواند بازپس‌گیری کند.
• ارسال اشتباهی کالا یا خدمات: اگر کالایی بدون درخواست قانونی برای شخصی ارسال شود، شخص دریافت‌کننده وظیفه بازگرداندن آن را دارد.

تفاوت ایفای ناروا و استیفای ناروا

اصلی ترین تفاوتی که میان این دو اصلاح که شباهت بسیار زیادی با یکدیگر دارند این است که در ایفای بدون جهت یا ناروا مال یا وجه به فردی که هیچ حقی نسبت به آن ندارد تسلیم یا پرداخت میشود اما در استیفای ناروا تسلیم مال به شخص صورت نگرفته اما وی از آن استفاده مینماید.

بنابراین در استیفای ناروا شخص بدون اینکه هیچ حقی نسبت به مال داشته باشد از آن استفاده کرده و کسب منافع مینماید.

برخی از مصادیق استیفای ناروا میتواند مشمول جرم تحصیل مال از طریق نامشروع نیز باشد به همین دلیل بررسی و احراز تفاوت ایفاء و استیفای ناروا بسیار مهم و ضروری است.

مهمترین مسائل و چالشهای حقوقی در دعاوی ایفای بی جهت

با اینکه اصول قانونی مشخص هستند، اجرای این قوانین در عمل ممکن است با چالش‌هایی همراه باشد. برخی از این چالش‌ها عبارتند از:

• اثبات اشتباه در پرداخت: برای بازگرداندن مبلغ، فرد باید اثبات کند که پرداخت به اشتباه انجام شده است. اثبات ناروا بودن بر عهده شخص پرداخت کننده است و همین مسئله سبب تحمیل هزینه هایی از جمله اخد وکیل، پرداخت هزینه مشاوره حقوقی و پرداخت هزینه های دادرسی میشود.
• سوءاستفاده از قوانین ایفای ناروا: برخی افراد ممکن است از این قوانین سوءاستفاده کرده و ادعا کنند که پرداخت‌ها به اشتباه صورت گرفته است. در برخی موارد دیگر نیز ممکن است افراد پس از دریافت مال، به دروغ ادعا کند که مال پرداخت شده بابت بدهی بوده و سبب طولانی شدن مسیر قضائی در جهت استرداد مال شود.

راهکارهای قانونی استرداد مال در ایفای ناروا

اگر مال یا وجه به عنوان ایفای ناروا شناخته شود، راهکارهای قانونی زیر برای بازگرداندن آن وجود دارد:

• تنظیم دادخواست در دادگاه: پرداخت‌کننده می‌تواند با ارائه مدارک به دادگاه، درخواست استرداد مال کند.
• پرداخت معادل مالی در صورت عدم بازگشت عین: اگر امکان بازگرداندن خود مال وجود نداشته باشد، معادل مالی آن باید به پرداخت‌کننده بازگردانده شود.

در نهایت با ارائه مدارک و مستندات لازم میتوان حکم مقتضی در خصوص استرداد مال مربوطه را دریافت کرد و در صورتی که محکوم با رضایت خود اقدام به بازگرداندن مال ننماید، از طریق اجرای احکام اجرا میگردد.

پرسش و پاسخ حقوقی با وکلا اترس

در نهایت، ایفای ناروا در حقوق ایران مفهومی اساسی است که به‌منظور جلوگیری از نفع ناعادلانه و حفظ عدالت در پرداخت‌ها مطرح شده است.

قوانین مرتبط با ایفای ناروا در قانون مدنی به‌وضوح امکان بازپس‌گیری مال را فراهم کرده‌اند. اما اجرای عملی این قوانین نیازمند تکمیل قوانین و توجه بیشتر به شرایط مختلف است.

با توجه به اصول عدالت و انصاف، این قوانین باید همچنان توسعه یابند تا در تمامی موارد به‌درستی اجرا شوند و از وقوع نفع ناعادلانه جلوگیری شود.