انواع دادسرا و وظایف : ارتکاب جرم و رسیدگی به آن از مسائل بسیار مهم کشور میباشد زیرا که سبب خدشه دار شدن امنیت و نظم عمومی جامعه هست.
از سوی دیگر به دلیل اینکه مجرمین علاوه بر اینکه باید خسارت زیان دیده از جرم را جبران نمایند، مجازاتهای مشخص شده در قانون که جنبه تنبیهی و بازدارندگی دارد را باید تحمل کنند و بنابراین رسیدگی به دعاوی کیفری و اتهامات باید در نهایت دقت و ظرافت صورت گیرد.
قانون آئین دادرسی کیفری که بیان کننده قوانین شکلی در حوزه جزائی میباشد رسیدگی به جرم را در دو مرحله دادسرا و دادگاه تقسیم بندی میکند تا به طور دقیق موضوع جرم و نحوه ارتکاب آن مورد بررسی مقام قضائی قرار گرفته و هیچ نکته ای دور از چشم نماند.
در ادامه این گفتار ضمن تعریف دقیق دادسرا و وظایفی که بر عهده دارد به بیان تفاوت دادسرا و دادگاه نیز اشاره خواهیم کرد.
دادسرا چیست؟
برای پاسخ به این پرسش باید گفت که دادسرا یکی از مهمترین مراجع قضائی کیفری میباشد که وظایف بسیار مهمی در رسیدگی به جرایم مختلف دارد.
رسیدگی به عناوین مجرمانه در دادسرا به صورت مقدماتی میباشد به این معنا که مسیر تمامی دعاوی کیفری از دادسرا گذشته و سپس برای صدور حکم قطعی و مجازات یا برائت متهم پرونده به دادگاه ارجاع میشود.
پس بنابراین هرکس قصد شکایت از دیگری را داشته باشد باید در ابتدا شکایت خود را در دادسرا مطرح نماید. البته پس از سال ۱۳۹۵ در جهت سازماندهی دعاوی، تنظیم شکوائیه و ثبت آن از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضائی صورت گرفته و از این طریق به مراجع قضائی صالح از جمله دادسرا ارجاع میشود.
دادسرا چه وظایفی دارد؟
دادسرا وظایف بسیار مهمی برای رسیدگی به جرایم دارد پس باید در زمان مراجعه به این مرجع قضائی، نهایت دقت را در هر یک از اقدامات خود داشته باشید.
وظایف دادسرا را میتوان در سه بخش اصلی مورد بررسی قرار داد که با استفاده از ابزارهای مختلف انجام میشود. این وظایف به شرح زیر میباشد:
کشف جرم
اولین وظیفه دادسرا برای رسیدگی مقدماتی به جرایم کشف جرم میباشد. برای انجام این وظیفه دادسرا با استفاده از ضابطین دادگستری و نیروی انتظامی اقدام میکند.
به این صورت که نیروهای انتظامی و ضابط قضایی دادگستری در صورت مواجه با جرایم، اقدام به شناسایی مرتکبین آن کرده و مراتب را باید ظرف ۲۴ ساعت به دادسرا اطلاع دهند تا تصمیم مقتضی در این خصوص از سوی مقام قضائی گرفته شود.
تعقیب متهم
برای تعقیب متهمین پرونده جرایم به مشهود و غیرمشهود تقسیم بندی میشوند. در جرایم مشهود نیازی به شکایت شاکی خصوصی نیست و ضابطین دادگستری متهمین پرونده را دستگیر کرده و در دادسرا برای ادای توضیحات حاضر میکنند.
اما در جرایم غیرمشهود نیاز به شکایت شاکی یا کشف جرم از سوی مقامات صالح دارد که در این صورت تعقیب متهم با صدور قرار جلب به دادرسی از سوی بازپرس پرونده آغاز میشود و باید متهم نام برده پس از ابلاغ این قرار، در زمان مشخص شده در دادسرا حاضر شود تا روند رسیدگی و انجام تحقیقات آغاز گردد.
انجام تحقیقات مقدماتی
در این مرحله از انجام وظایف دادسرا، مقام قضائی پس از کشف جرم و تعقیب متهم اقدام به انجام تحقیقات مقدماتی در جهت نحوه و اثبات ارتکاب جرم از سوی متهمین پرونده میپردازد.
این وظیفه با استفاده از ابزارهای مختلف از قبیل حضور شاهدان پرونده، جمع آوری علائم ارتکاب جرم و همچنین حفاظت از آثار باقی مانده از جرم صورت میگیرد.
دادسرا باید در این مرحله از متهمین تضمینات لازم را دریافت کرده تا از حضور وی در روند دادرسی اطمینان حاصل نماید.
انواع دادسرا
دادسرا برای اینکه بتواند به صورت تخصصی وظایف فوق الذکر را انجام دهد قانونگذار با توجه به جرایم مختلف، آنها را به انواع مختلفی تقسیم بندی کرده است که هر یک از آنها صلاحیت رسیدگی مقدماتی به برخی از جرایم را دارا میباشند.
دادسرای عمومی و انقلاب
دادسرای عمومی و انقلاب که در تمامی استانهای کشور وجود دارد صلاحیت رسیدگی مقدماتی به تمامی جرایم را بر خلاف سایر موارد که در ادامه ذکر کردیم خواهد داشت.
صلاحیت اصلی این دادسرا رسیدگی ابتدایی به جرایمی میباشد که در دادگاه کیفری یک ، دادگاه کیفری دو و دادگاه انقلاب مورد رسیدگی قرار میگیرد.
دادسرای اطفال و نوجوانان
اطفال و نوجوانان به اشخاصی گفته میشود که کمتر از ۱۸ سال سن داشته باشند. جداسازی رسیدگی به این جرایم به جهت عدم بلوغ جسمی و فکری آنها میباشد.
این اقدام به دلیل حساسیت روحی بالای افراد در این سن صورت گرفته است و همچنین نحوه رسیدگی در دادسرای اطفال و نوجوانان بسیار متفاوت از سایر مراجع قضائی میباشد. بنابراین هر جرمی توسط افراد زیر ۱۸ سال ارتکاب یابد در این دادسرا مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
دادسرای نظامی
دادسرای نظامی وظیفه رسیدگی به جرایمی را که از سوی افراد نظامی رخ میدهد را بر عهده دارد. این دسته بندی از جهتی به علت حساسیت بالای این جرایم و از جهت دیگر به علت ارتکاب جرایم مخصوص به نیروهای نظامی صورت گرفته است.
برای بیان اینکه نیروی نظامی شامل چه افرادی میشود میتوان گفت کارکنان اداره نیروهای مسلح، سپاه پاسداران، ارتش جمهوری اسلامی، کارکنان نیروی انتظامی، وزارت دفاع، دانشجویان دانشگاه های نظامی و کارکنان وزارت اطلاعات میباشد.
دادسرای ویژه روحانیت
همانگونه که از اسم این دادسرا پیداست مسئولیت رسیدگی به جرایم و تخلفاتی که توسط روحانیون ارتکاب می یابد را دارا میباشد.
این دادسرا بیشتر به دلیل حفظ شأن، محرمانگی وجایگاه ویژه روحیانیون در جامعه تاسیس شده است. همچنین یکی از وظایف این دادسرا نظارت بر حسن اعمال روحانیون بر اساس قوانین خاص تنظیم شده در این زمینه میباشد که مجازاتهای مخصوص به خود مانند خلع لباس شدن را در پی دارد.
دادسرای جرایم رایانه ای
یکی از موضوعات تازه و جدیدی که در حوزه کیفری با آن مواجه هستیم و همواره در حال پیشرفت و تغییر شکل است، جرایم رایانه ای میباشد.
شیوه ارتکاب این جرایم با سایر موارد بسیار متفاوت بوده و همچنین نحوه اثبات جرم و انجام تحقیقات در آن نیاز به استفاده از ابزارهای خاص دارد به همین دلیل در این دادسرا از افراد متخصص حوزه رایانه استفاده خواهد شد. پلیس فتا نیز کمک شایان و قابل توجهی در کشف و اثبات جرم به دادسرای جرایم رایانه ای میکند.
دادسرای ویژه جرایم پزشکی
این دادسرا مخصوص رسیدگی به جرایم پزشکی میباشد. نکته ای که وکیل جرایم پزشکی به آن اشاره میکند این است که این جرایم محدود به موارد قصور و تقصیر پزشکی میباشد که در محدوده انجام وظیفه پزشکان ارتکاب می یابد.
این دادسرا صلاحیت رسیدگی به جرایمی که یک پزشک در مقام افراد عادی مرتکب میشود را نخواهد داشت و این جرایم با توجه به موضوع، در صلاحیت دادسرای عمومی و انقلاب یا سایر مراجع قضائی میباشد.
دادسرای ویژه کارکنان دولت
کارکنان و کارمندان دولت بر حسب شغل و حرفه ای که در آن فعالیت میکنند دارای قوانین اداری مخصوص به خود هستند و وظایفی در برابر این قوانین بر عهده دارند.
برای مثال کارکنان شهرداری ها ممکن است با استفاده از عنوان خود دست به ارتکاب جرایم مختلفی مانند اخاذی یا رشوه نمایند که صلاحیت کشف جرم و انجام تحقیقات مقدماتی به این جرایم در صلاحیت دادسرای ویژه کارکنان دولت میباشد.
دادسرای ویژه قاچاق کالا و ارز
قاچاق ارز و کالا یکی از عناوین مهم کیفری در تمامی کشورها میباشد. این جرم به دلیل اینکه معمولا به صورت سازمان یافته و گروهی ارتکاب می یابد و اهداف مختلفی را دنبال میکنند از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
اقدامات قضائی در خصوص این جرایم باید با دقت بالایی انجام گیرد و ممکن است که سالها نظارت بر گروه های مختلف فعال در این جرایم صورت بگیرد و پس از شناسایی دقیق مجرمین اقدامات لازم صورت پذیرد. به همین دلیل است که دادسرای ویژه قاچاق ارز و کالا به صورت تخصصی به این جرم رسیدگی میکند.
دادسرای ویژه جرایم اقتصادی
جرایم اقتصادی به دسته ای از جرایم مالی گفته میشود که دارای بزه دیده مشخصی نیست و ارتکاب این جرم سبب ضررهای مالی و اقتصادی کلان به جامعه میشود.
دادستان به عنوان مدعی العموم که وظیفه اصلی آن دفاع از حقوق افراد جامعه میباشد به عنوان شاکی عمومی مرتکبین جرایم اقتصادی را مورد تعقیب کیفری قرار میدهد.
دادسرای ویژه جرایم اقتصادی نیز به جرایمی از قبیل اختلاس و ارتشاء بر اساس قوانین و مقرراتی که در این زمینه وضع شده است، به انجام تحقیقات مقدماتی آن میپردازد.
دادسرای ویژه جرایم پولی و بانکی
یکی از تاسیسات جدیدی که در خصوص مراجع قضائی صورت گرفته است اختصاص دادن دادسرایی برای رسیدگی به جرایم پولی و بانکی میباشد.
موضوع این دسته از جرایم با توجه به اسمی که برای این دادسرا مشخص شده کاملا معلوم است. برای نمونه از این جرایم میتوان به جرم پولشویی جرایم ارزی و موضوعات بانکی اشاره کرد.
دادسرای ارشاد
دادسرای ارشاد در خصوص جرایمی اقدام به رسیدگی مقدماتی مینماید که موضوع اصلی آن، جرایم منافی با عفت عمومی باشد.
این جرایم هم ممکن است دارای شاکی خصوصی باشد و هم میتواند با کشف شدن جرم توسط ضابطین دادگستری آغاز گردد. به عنوان نمونه جرایم منافی عفت میتوان به رابطه نامشروع، شرب خمر، زنا، لواط و بسیاری از موارد دیگر اشاره کرد.
تفاوت دادسرا و دادگاه
یکی از سوالات پر تکراری که در جلسات مشاوره حقوقی کیفری از وکیل پرسیده میشود مربوط به تفاوت دادگاه و دادسرا برای رسیدگی به جرایم است.
شاید در نگاه سطحی به این دو مرجع قضائی نتوانیم تفاوت آنها را تشخیص دهیم به همین دلیل بهتر است که در خصوص وظایف و تصمیماتی که در این مراجع اتخاذ میشود به صورت جزئی تر نگاه کنیم. همانطور که گفتیم دادسرا وظیفه کشف جرم، تعقیب متهم و انجام تحقیقات مقدماتی را بر عهده دارد.
پس از انجام تمامی این اقدامات با استفاده از ابزارهایی که در دسترس هست دادسرا اقدام به تکمیل پرونده و جمع آوری ادله و مدارک اثبات جرم میکند.
در نتیجه زمانی که متهم پرونده را به عنوان مجرم شناسایی کرد با صدور قرار کیفرخواست، رسیدگی نهایی و صدور حکم قطعی و مجازات فرد را به دادگاه میسپارد.
بنابراین دادسرا اختیار صدور حکم یا مجازات افراد را نخواهد داشت و تنها مجازات با حکم قطعی صادر شده از دادگاه صالح امکان پذیر است.
بدین ترتیب تفاوت اصلی دادسرا و دادگاه را میتوان سلسله مراتب رسیدگی به دعاوی کیفری دانست که در ابتدا در دادسرا آغاز شده و با صدور حکم قطعی دادگاه کیفری صالح پایان می یابد.
البته استثناتی نیز وجود دارد که در برخی از جرایم مرحله دادسرا وجود نداشته و تمامی مراحل در دادگاه صالح طی میشود.
مراحل رسیدگی به جرایم در دادسرا
پس از ثبت شکوائیه در دفاتر خدمات الکترونیک قضائی پرونده کیفری به یکی از دادسراهای نام برده ارجاع خواهد شد.
بازپرس یا دادیار پرونده در ابتدا به بررسی این مسئله که رفتار متهم پرونده جرم بوده است یا خیر میپردازد و اگر رفتار ارتکابی جزء یکی از جرایم مشخص در قانون مجازات اسلامی یا قوانین خاص نباشد، با صدور قرار منع تعقیب اقدام به رد شکوائیه میکند.
در صورتی که رفتار ارتکابی را جرم بداند تحقیقات مقدماتی پرونده آغاز شده و با استفاده از ابزارها و مدارک موجود به بررسی این مسئله میپردازد که آیا این جرم از سوی متهم پرونده ارتکاب یافته است یا خیر.
در صورتی که رفتار را جرم شناخته و متهم پرونده را مرتکب آن بداند، با صدور قرار کیفرخواست، پرونده را برای رسیدگی نهایی و صدور حکم قطعی به دادگاه ارجاع میدهد.
مشاوره حقوقی با وکیل برای پیگیری پرونده در دادسرا
مشاوره حقوقی با وکیل دعوای کیفری در مرحله دادسرا به اندازه دادگاه مهم و ضروری میباشد. زیرا با استفاده از راهنمایی وکلای متخصص میتوان مدارک و مستندات مهمی را ارائه کرد که اثبات جرم را بسیار ساده تر کرده و مسیر کوتاه تری را برای این کار طی کند.
همچنین وکیل متهم پرونده میتواند با ارائه تضمیناتی که در قانون مشخص شده است، اسباب آزادی موکل خود را فراهم آورد تا زمان رسیدگی نهایی از سوی دادگاه زمان وی در زندان یا بازداشتگاه به هدر نرود.
پرسش و پاسخ با وکیل درباره دادسرا
در این گفتار به صورت کلی با تعریف، نقش، وظایف و اهمیت دادسرا و همچنین تفاوت آن با دادگاه آشنا شدیم. این آشنایی به ما کمک میکند تا در هر اقدام خود نسبت به جرایم با آگاهی کامل عمل کنیم.
اهمیت این آگاهی بسیار بیشتر از دعاوی حقوقی میباشد زیرا که در جرایم موضوعاتی از قبیل مجازات، از بین رفتن آبرو و سوء سابقه وجود دارد که میتواند اینده افراد را تحت تاثیر قرار دهد.