حضانت فرزند

حضانت فرزند دختر و پسر : در فرهنگ جامعه ما نگهداری و تربیت فرزند از اهمیت زیادی برخوردار است. قانون نیز از این فرهنگ خوب و پسندیده حمایت کرده و در قانون مدنی و نیز قانون حمایت خانواده موادی را به آن اختصاص داده است.

براساس قانون پدر و مادر هر دو موظف به تلاش در جهت نگهداری و تربیت درست فرزندانشان هستند. اما در مواردی که آنها به دلیل دعاوی خانوادگی ، طلاق و یا بروز مشکلات خانوادگی جدای از یکدیگر زندگی می کنند این مسئولیت بر دوش یکی از آنان بار می شود. در این مقاله به بررسی این موضوع می پردازیم.

مفهوم  و شرایط حضانت فرزند

حضانت در لغت به معنی بغل کردن و پرورش دادن کودک و در اصطلاح به معنای نگهداری و تربیت او می باشد. مفهوم حقوقی آن نیز از این معنا دور نمانده و قانونگذار در ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی، حضانت را حق و تکلیف والدین در سرپرستی و نگهداری از او دانسته است.

سرپرستی چیست؟

منظور از سرپرستی انجام دادن و نظارت کردن بر کلیه امور مربوط به کودک اعم از امور تربیتی، آموزشی، بهداشتی، درمانی، و حتی مسایل تفریحی او است.

اهمیت نگهداری و تربیت کودک از نظر قانون تا حدی است که مطابق قانون، هیچ یک از پدر و مادر حق ندارند در مدتی که حضانت کودک را به عهده دارند از نگهداری او امتناع کنند

والا بموجب ماده ۱۱۷۲ قانون مدنی هر یک از پدر و مادر که سرپرستی با او نیست و یا یکی از خویشاوندان و حتی دادستان می تواند  حکم به الزام فرد ممتنع را به نگهداری از فرزندش از دادگاه بخواهد.

و اگر الزام او ممکن نباشد یا تاثیری نداشته باشد حضانت به خرج پدر یا مادر با فردی است که قاضی تعیین می کند.

سن حضانت کودک پسر و دختر

در ماده ۱۱۶۹ نیز تکلیف حالتی که پدر و مادر زندگی مشترک ندارند مشخص شده و بیان شده است که اگر پدر و مادر جدای از یکدیگر زندگی کنند برای حضانت فرزند، مادر تا هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن تا رسیدن به سن بلوغ شرعی (دختر نه سال تمام قمری و پسر پانزده سال تمام قمری) با پدر خواهد بود.

البته تا قبل از سال ۱۳۸۱ که این ماده اصلاح شود این سن برای پسر دو سال و برای دختر هفت سال بود. بنابراین در موارد جدایی والدین اگر این جدایی به دلیل طلاق باشد تکلیف حضانت فرزندان در حکم دادگاه خواهد آمد و اگر قبل از طلاق باشد هر یک از والدین که خود را در این خصوص محق می داند می تواند با تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده درخواست حضانت فرزندان مشترک را بنماید.

تشکیل دادگاه حضانت فرزندان

دادگاه با تشکیل جلسه رسیدگی و دعوت از پدر و مادر شرایط را بررسی و در این مورد حکم صادر می نماید و شخصی که حکم حضانت به نفع وی صادر شده مکلف به اجرای آن است و اگرنه مطابق ماده ۴۰ قانون حمایت از خانواده مصوب ۱۳۹۱ تا زمان اجرای حکم به دستور دادگاه صادرکننده حکم، بازداشت می شود.

بیشتر بدانیم : قوانین طلاق به درخواست زن

استثنائات حضانت فرزند دختر و پسر

مواردی که در مورد حضانت بیان شد دارای استثنائاتی است که در زیر به بیان آنها می پردازیم:

بعد از هفت سالگی در صورت بروز اختلاف، حضانت فرزند با رعایت مصلحت کودک به تشخیص قاضی دادگاه خانواده محل سکونت کودک است. ماده ۴۱ قانون حمایت از خانواده نیز در این خصوص صراحت دارد.

چنانچه مادر در دورانی که سرپرستی فرزند را به عهده دارد دچار جنون شود این حق از وی سلب می شود و حضانت به پدر واگذار می گردد.

البته مسلما در صورتی که پدر نیز دچار جنون شود صلاحیت سرپرستی کودک را نداشته و حضانت کودک با مادر است و اگر او هم صلاحیت حضانت را نداشته باشد و تعیین سرپرست با تشخیص دادگاه خواهد بود.

اگر مادر در طول دوران حضانت ازدواج کند، حضانت به پدر منتقل می شود.

در صورت فوت هر یک از پدر و مادر، سرپرستی کودک با والد دیگری که زنده است خواهد بود حتی اگر پدر فوت کند و قبل از فوتش برای فرزندش قیم تعیین کرده باشد.

اگر به دلیل عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی هر یک از والدین که سرپرستی کودک را برعهده دارد، سلامت طفل چه از نظر جسمی و چه روحی و روانی در معرض خطر قرار بگیرد، دادگاه خانواده محل سکونت کودک می تواند به تقاضای خویشاوندان و یا رئیس حوزه قضایی، درمورد سرپرستی و حضانت کودک تصمیم بگیرد.

مصادیق این موارد در انتهای ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی آمده است مثل تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف یا اعتیاد زیان آور به الکل، مواد مخدر و قمار.

تفاوت ولایت و حضانت

هر چند که ولایت نیز به معنای سرپرستی می باشد اما قانونگذار بین دو مفهوم ولی و سرپرست تفاوت قائل شده است و ولایت را قهرا و صرفا مربوط به پدر و پدربزرگ پدری دانسته است.

پس فقط این دو نفر ولی قهری کودک به حساب می آیند و هیچ شخص دیگری ولو مادر بر کودک ولایت ندارد حتی اگر حضانت او را به عهده داشته باشد.

برخی امور مثل اجازه خروج از کشور، اجازه انجام عمل جراحی، تعیین تکلیف درخصوص قصاص در موارد قتل کودک، انجام امور مالی مثل خرید و فروش و افتتاح حساب بانکی و غیره در انحصار ولی قهری است و نمی تواند این حقوق را از خود سلب کند اما می تواند درمورد اختیار انجام آن ها، به دیگری وکالت و نمایندگی بدهد.

بیشتر بدانیم : اثبات نسب چیست؟

چگونه حضانت فرزند را از پدر بگیریم؟

گرفتن حضانت فرزند  که پس از ۷ سالگی تا رسیدن به سن بلوغ با پدر خواهد بود لازم به اقامه دعوای حضانت خواهد داشت.

هدف اصلی خواهان در این دعوا باید اثبات عدم صلاحیت پدر برای سرپرستی کودک نزد مرجع قضایی باشد. البته باید بدانید که اثبات این این امر بسیار دشوار میباشد و باید مدارک و مستندات بسیار محکمی برای آن ارائه شود.

مواردی که حضانت فرزند دختر یا پسر را میتوان از پدر گرفت مشکلات اخلاقی و رفتاری وی میباشد که باید احراز گردد.

برای مثال اعتیاد پدر به مواد مخدر، فساد اخلاقی، کتک زدن فرزند و بسیاری از این موارد از این دسته از مشکلات اخلاقی و رفتاری میباشد.

البته عدم توانایی مالی پدر برای خرج و مخارج زندگی فرزند نیز میتواند از دلایلی باشد که بتوان حضانت فرزند را از وی گرفت.

توجه داشته باشید میتوان مدتی نیز صبر کرد تا فرزند به سن بلوغ رسیده و تصمیم بگیرد که نزد پدر یا مادر خود زندگی کند.

حضانت فرزند پس از فوت پدر یا مادر

یکی از شرایطی که ممکن است به وجود بیایید فوت پدر یا مادر است. سوالی که به وجود می آید این است که در صورتی که یکی از آنها زنده بوده و دیگری فوت کند حضانت فرزند با چه کسی خواهد بود؟

ماده ۱۱۷۱ قانون مدنی به طور دقیق پاسخ این پرسش را داده است. در این ماده بیان شده است که حضانت فرزند در صورتی که پدر فوت شود با مادر و در صورتی که مادر فوت شود با پدر است و سن فرزند اهمیت نخواهد داشت.

نکته دیگری که در این ماده بیان شده این است که حتی اگر پدر برای فرزند قیم مشخص کرده باشد نیز تا سن حضانت به پایان نرسیده باشد، حضانت و سرپرستی فرزند بر عهده مادر خواهد بود.

آیا میشود برای حضانت فرزندان توافق کرد؟

تمام نکاتی که تا به اینجای مطلب بیان کردیم در صورتی لازم میشود که پدر و مادر در خصوص حضانت فرزندان توافق نداشته و میخواهند بر اساس قوانین و از طریق مراجع قضایی اقدام کنند.

اما در وهله اول میتوانند در این خصوص با یکدیگر توافق کنند. توافق پدر و مادر برای حضانت فرزند دختر یا پسر کاملا قانونی و معتبر خواهد بود.

این توافق میتواند در طلاق توافقی یا غیر توافقی صورت گیرد و به نوع طلاق وابستگی نخواهد داشت.

بنابراین میتوان گفت بهتر است پدر و مادر برای جلوگیری از تنش و مشاجره که سبب آزار فرزندان میشود، با مشورت گرفتن از وکلای خانواده در این خصوص به توافق رسیده و به مقام قضایی اعلام نمایند.

بیشتر بدانیم : حضانت فرزندان در صورت خیانت زن چگونه است؟

تکلیف حضانت فرزند پس از ازدواج مادر چیست؟

ماده ۱۱۷۰ قانون مدنی پاسخ این سوال را به طور دقیق بیان کرده است. بر اساس این ماده در صورتی که مادر دچار جنون شده یا ازدواج کند حضانت فرزند در هر سنی که باشد با پدر خواهد بود و از وی گرفته میشود.

البته در این خصوص نیز میتواند توافق میان پدر و مادر صورت گرفته و حتی در صورتی که مادر ازدواج کند حضانت با وی باقی بماند اما در غیر این صورت حضانت به پدر منتقل خواهد شد.

البته لازم به ذکر است که پدر نیز اگر دچار جنون شود حضانت از وی گرفته شده و به مادر منتقل میشود.

اما ازدواج پدر مانع حضانت وی نخواهد بود.

سلب حضانت چگونه است؟

سلب حضانت کاملا به این معنا نیست که حضانت به طرف دیگر داده میشود. یعنی اگر از پدر سلب حضانت شود لزوما مقام قضایی حضانت را به مادر نخواهد داد و میتواند با توجه به مصلحت کودک برای وی قیم تعیین کند. مصادیق و موارد سلب حضانت از پدر یا مادر در ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی بیان شده است که به شرح زیر میباشد:

• اعتیاد زیان آور به الکل، مواد مخدر و قمار
• مشهور بودن به فساد اخلاق و فحشاء
• ابتلا به بیماری‌های روانی با تشخیص پزشکی قانونی
• سوء استفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضد اخلاقی مانند فساد و فحشاء، تکدی‌گری و قاچاق
• تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف

درخواست سلب حضانت فرزند پسر و دختر میتواند از سوی نزدیکان طفل یا به تشخیص رئیس حوزه قضایی باشد.

ممانعت از ملاقات فرزند

یکی از وظایفی که بر عهده فردی است که حضانت فرزند دختر یا پسر را دارد محیا کردن شرایط ملاقات با طرف دیگر است. یعنی اگر حضانت با پدر است نباید مانع ملاقات مادر با فرزندش باشد.

بنابراین نمیتوان از ملاقات فرزند با پدر یا مادر ممانعت کرد و این مسئله در ماده ۱۱۷۴ قانون مدنی پیش بینی شده است اگر توافقی برای ملاقات با فرزند وجود نداشته باشد، تعیین زمان و مکان ملاقات و سایر جزئیات مربوطه به آن در صورت اختلاف بین پدر و مادر با مقام قضایی ‌‌است.

قانونگذار در صورتی که پدر یا مادر از این ماده سرپیچی کنند برای آنها مجازاتهای جزای نقدی و حتی در برخی موارد بازداشت نیز معین کرده است.

نفقه فرزند بر عهده کیست؟

نفقه به معنای پرداخت مخارج نگهداری و زندگی فرزند میباشد. زمانی که حضانت با پدر یا مادر باشد سوال ممکن است پیش بیاید که در طول حضانت پرداخت نفقه بر عهده چه کسی خواهد بود؟

بر اساس قوانین و مقرراتی که در این زمینه وضع شده است، پرداخت نفقه ارتباطی به حضانت فرزند نداشته و بر عهده پدر طفل خواهد بود.

یعنی علاوه بر زمانی که حضانت با پدر است، پرداخت نفقه زمانی که حضانت با مادر است نیز بر عهده پدر خواهد بود.

حال در صورتی که پدر توان مالی پرداخت آنرا نداشته یا فوت کرده باشد پرداخت نفقه بر عهده پدربزرگ طفل خواهد بود. در نهایت اگر او هم توان مالی نداشته یا فوت کرده باشد بر عهده مادر خواهد بود.

آیا میتوان برای افزایش نفقه فرزندان کاری کرد؟

در برخی از موارد ممکن است نفقه ای که از سوی دادگاه تعیین میشود و پدر باید بپردازد به دلایل بیماری فرزند یا تورم ایجاد شده در جامعه کفاف هزینه های نگهداری از فرزند را ندهد.

اقدامی که باید از سوی مادر یا خود فرزند برای بالا بردن میزان نفقه صورت گیرد اقامه دعوای تعدیل نفقه میباشد. در این صورت مقام قضایی بررسی موضوع را به کارشناسان مربوطه ارجاع داده و مجددا برای اعلام میزان نفقه اقدام خواهد کرد.

البته توجه داشته باشید که نمیتوان نفقه معوقه زمان گذشته را از پدر درخواست کرد و از همان زمان که میزان نفقه تغییر پیدا میکند باید پرداخت شود.

وکیل دعوای حضانت فرزند

وکیل متخصص در دعوای حضانت کودک دختر و پسر، وکیل خانواده است که در حوزه وکالت خانواده متبحر میباشد. حضانت فرزند مانند سایر دعاوی خانواده ویژگی ها و پیچیدگی های خاص خود را دارد و علاوه بر اینکه وکیل باید در حوزه خانواده مسلط باشد، باید بتواند این ویژگی ها را نیز مدیریت کند.

مشاوره حقوقی دعوای حضانت فرزند

توضیحاتی که در این مقاله اشاره شد کلیات دعوای حضانت فرزند بود. طبیعتا برای بررسی دقیق تر موضوع و پرونده شما، مساله می بایست بصورت خاص توسط وکلای متخصص خانواده تجزیه و تحلیل و در نهایت راه حل ارائه شود.

همین حالا می توانید با دریافت مشاوره حقوقی تخصصی خانواده  از وکلای دپارتمان خانواده موسسه حقوقی اترس،  هزینه های بعدی خود را کاهش دهید.

به قلم دپارتمان تخصصی خانواده موسسه حقوقی اترس