موانع مسئولیت کیفری : در هر کشوری با توجه به سیاستهای کلی جزائی، جرم انگاری صورت میگیرد و برای افرادی که مرتکب اعمال مجرمانه میشوند مجازات تعیین میگردد.
عمل مجرمانه دارای دو مسئولیت اصلی برای مرتکب آن میباشد که بخشی از آن مسئولیت مدنی و بخشی دیگر مسئولیت کیفری میباشد.
مسئولیت مدنی به معنای جبران خسارت وارده به بزه دیده جرم میباشد و باید جبران خسارت وی به نحوی صورت بگیرد که به حالت اولیه خود یعنی پیش از ارتکاب جرم بازگردد و بزه دیده میتواند از طریق مراجع قضائی مطالبه خسارت نماید.
اما بخش دیگر یعنی مسئولیت کیفری نیاز به بحث و بررسی بسیاری از سوی مقامات قضائی خواهد داشت زیرا در برخی از موارد دارای موانع مسئولیت میباشد که حتی در صورت ارتکاب عمل مجرمانه نیز شخص دارای مسئولیت کیفری نبوده و قابل مجازات نمیباشد.
در ادامه این گفتار که توسط وکلای کیفری اترس تهیه شده است در ابتدا به بیان مسئولیت کیفری و سپس به مصادیق رافع مسئولیت کیفری خواهیم پرداخت.
مسئولیت کیفری چیست؟
مسئولیت کیفری فرد به معنی الزام فرد برای تحمل مجازات جرم ارتکابی از سوی وی میباشد. برای داشتن مسئولیت کیفری در ابتدا فرد باید یکی از اعمال مجرمانه پیش بینی شده در قانون مجازات را مرتکب شده باشد که این مسئله برگرفته از اصل قانونی بودن جرم و مجازات میباشد.
اما باید بدانید که تنها به صرف ارتکاب جرم نمیتوان شخص مرتکب را مسئول دانست و باید شرایط را بررسی و سپس وی را مجازات کرد. بر اساس اصل شخصی بودن جرم و مجازات میتوان بیان کرد که تنها، فردی که مرتکب جرم شده است، شریک و معاون جرم دارای مسئولیت هستند و آشنایان یا اعضای خانواده آنها هیچگونه مسئولیتی نخواهند داشت.
اما این مسئله نیز دارای استثنائاتی میباشد ک بیان آنها خارج از حوصله این مطلب میباشد. به صورت کلی در برخی از موارد مسئولیت کیفری دارای استثنائاتی میباشد که به آن موانع مسئولیت کیفری میگویند که در ادامه به تفصیل آنها را بیان خواهیم کرد.
مصادیق موانع مسئولیت کیفری
هر کدام موانع مسئولیت کیفری در قانون به طور صریح بیان شده اند که دارای تعداد محدودی هستند و عبارتند از:
عدم بلوغ
در ماده ۱۴۶ قانون مجازات اسلامی یکی از موانع مسئولیت کیفری را عدم بلوغ مرتکب میداند. سن بلوغ در پسران ۱۵ سال و برای دختران ۹ سال است اما سن آنها تنها نشانه ای برای تشخیص بلوغ است و دادگاه میتواند بلوغ مرتکب را مورد بررسی قرار دهد. افراد نابالغ مجازات نمیشوند اما اقدامات تامینی تربیتی برای آنها صورت میگیرد.
موانع مسئولیت کیفری در جنون
بر اساس ماده ۱۴۹ و ۱۵۰ قانون مجازات اسلامی مجنون مسئولیت جنبه کیفری جرم را نخواهد داشت. جنون در لحظه ارتکاب جرم منظور نظر است و اگر فرد مجنون ادواری باشد، اگر در حالت افاقه مرتکب جرم گردد دارای مسئولیت میباشد و مجازات لازم برای وی اعمال خواهد شد.
اکراه
در ماده ۱۵۱ قانون مجازات اسلامی بیان شده است در صورتی که فرد در نتیجه اکراه غیرقابل تحملی مرتکب جرم گردد معاف از مسئولیت است و اکراه کننده به مجازات مرتکب اصلی مجازات خواهد شد. اکراهی که مانع مسئولیت میشود باید غیرقانونی، غیرقابل تحمل، غیرقابل دفع و اجتناب باشد در غیر این صورت شامل این ماده نمیگردد.
برای مثال اگر امکان فرار برای فرد وجود داشته باشد اما مرتکب جرم گردد دیگر مشمول این ماده نیست.
موانع مسئولیت کیفری در اضطرار
مستند قانونی اظطرار ماده ۱۵۲ قانون مجازات میباشد. مهترین شرایط مانعیت از مسئولیت کیفری در این بخش این است که مرتکب شخصا سبب ایجاد خطر نشده باشد و همچنین رفتار وی در راستای دفع خطر صورت بگیرد.
دفاع مشروع
دفاع مشروع از موارد مهم برای رفع مسئولیت میباشد که استناد زیادی به آن صورت میگیرد. مستند قانونی آن ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی است. دفاع مشروع دارای شرایطی است که بیان آن از حوصله این گفتار خارج میباشد.
مستی
در ماده ۱۵۴ قانون مجازات بیان شده است که مستی در صورتی که سبب مسلوب الاختیار شدن مرتکب گردد مانع مسئولیت کیفری است اما به شرط اینکه فرد برای ارتکاب جرم خود را مسلوب الاختیار نکرده باشد.
خواب یا بیهوشی
از آنجایی که افراد در حالت خواب و بیهوشی هیچگونه تسلطی بر افعال خود ندارند نمیتوان آنها را در صورتی که مرتکب عمل مجرمانه ای در این حالت شدند مجازات کرد. البته به این شرط که برای ارتکاب جرم خود را به حالت بیهوشی یا خواب در نیاورده باشد.
جهل به حکم عمل ارتکابی
جهل به جرم بودن قانون یکی از مصادیق موانع مسئولیت کیفری است اما اثبات آن بسیار کار دشواری است زیرا همه افراد جامعه نسبت به قوانین ۱۵ روز پس از تصویب عالم تلقی میشوند. برای اثبات آن حتما نیاز به مشاوره حقوقی کیفری یا اخذ وکیل هست.
اجازه قانون
در برخی از موارد همانطور که در ماده ۱۵۸ قانون مجازات اشاره شده است عمل ارتکابی اگر در حالت عادی رخ دهد جرم است اما به دلیل اینکه از اجازه از سوی قانون داده شده است فاعل مجرم شناخته نمیشود.
برای مثال مامور اجرای حکم قصاص در جرم قتل که قاتل را به حکم قانون اعدام میکند. امر آمر قانونی نیز در این بخش بررسی میشود.
ارتکاب جرم برای اجرای قانون مهم تر
برای مثال سلب آزادی افراد جرم محسوب میشود اما اگر سلب آزادی فرد در جهت حفظ جان وی صورت گیرد دارای مسئولیت کیفری نیست.
در راستای تأدیب فرزندان از سوی والدین
اگر اقدام ولی در حد متعارف باشد و همچنین مسئولیت تربیت فرزند یا محجور بر عهده با حکم قانون یا احکام قضائی بر عهده وی گذارده شده باشد.
موانع مسئولیت کیفری در حوادث ورزشی
اگر عمل ارتکابی از سوی فرد در حدود قوانین و مقررات رشته ورزشی وی باشد از موانع مسئولیت کیفری است اما اگر ناقض قوانین همان رشته باشد مجازات ساقط نخواهد شد.
عمل جراحی مشروع
با انجام جراحی از سوی پزشک ممکن است ضررهای جسمانی به فرد در نتیجه آن صورت گیرد. برای این کار در ابتدا با رضایتنامه از خود بیمار یا اولیای وی گرفته شود و اعمال پزشک با رعایت موازین علمی و فنی و نظامات دولتی انجام گیرد.
وکیل جرایم پزشکی به طور دقیق میتواند شرایط را برای شما شرح داده و در تشخیص شما را یاری کند.
نتیجه گیری
به صورت کلی چهارده عنوان موانع مسئولیت کیفری وجود دارد که در این گفتار به تمامی آنها اشاره کردیم و به بررسی مختصر هر یک از آنها پرداختیم. اگر در خصوص هر یک از آنها سوالی داشتید میتوانید به راحتی با دریافت مشاوره حقوقی به پاسخ سوالات خود برسید.