ابطال رای داوری

ابطال رای داوری : داوری یکی از شیوه های حل و فصل اختلافات است  و طرفین قرارداد می توانند توافق کنند که حل اختلافات توسط داور صورت پذیرد و  اختلافات قراردادی احتمالی بعدی آنها به جای دادگاه نزد داور رسیدگی و حل و فصل شود .

با این توضیح که اشخاص گاه در قرارداد خود شرط داوری درج می کنند تا در صورت بروز اختلاف بین ایشان به جای مراجعه به دادگستری جهت حل اختلاف، داور یا داوران رسیدگی و رای صادر و حل اختلاف نمایند.

برخلاف رایی که در دادگستری صادر می شود ، رای داور ،قطعی و غیرقابل اعتراض و تجدیدنظرخواهی می باشد . یعنی رای داور تک مرحله ای است و رایی که داور صادر می کند مستقیما توسط دادگاه برای آن اجرائیه صادر می شود .

سوالی که مطرح می شود ،این است اگر رای داور بر خلاف قانون صادر شود چه باید کرد ؟

در پاسخ باید گفت در این حالت دعوی ابطال رای داوری مطرح می شود. در این مقاله به مهمترین نکات کاربردی در خصوص بطلان حکم داوری با تاکید بر رویه قضایی و بر اساس تجربه وکلای ابطال رای داور در  اترس اشاره میکنیم .

قانون گذار رای داوری را در شرایطی قابل ابطال می داند بنابراین در این مطلب سعی داریم تا چگونگی ابطال رای داوری را به صورت کامل بررسی نماییم. همراه ما در این مقاله بمانید.

 چگونه رای داور باطل می شود

همان طور که بیان شد رای داوری قابل ابطال است اما این طور نیست که با هر جهت یا علتی قابل ابطال باشد بلکه قانون گذار در ماده ۴۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی اقدام به بیان علت های ابطال رای داوری نموده و بنابراین صرفاً همان علت ها می تواند منجر به ابطال رای داوری گردد.

دلایل ابطال رای داوری

علل یا جهات ابطال رای داوری به شرح ذیل است که در ادامه هر یک را توضیح خواهیم داد:

رای داور مخالف قوانین ایجاد کننده حق باشد.

داور نسبت به مطلبی که موضوع داوری نبوده رای صادر کرده باشد.

داور خارج از حدود اختیارات خود رای صادر کرده باشد.

رای داور پس از انقضای مدت داوری صادر و تسلیم شده باشد.

رای داور مخالف با دفتر املاک یا اسناد رسمی باشد.

رای به وسلیه داورانی صادر شده که مجاز به صدور رای نبوده اند.

قرارداد رجوع به داوری بی اعتبار بوده است.

چنانچه در خصوص داوری نیاز به مشاوره حقوقی داوری  دارید با ما در تماس باشید

مواردی که باعث ابطال حکم داوری میشود

در ادامه به هر یک از مواردی که باعث ابطال حکم داور  می شود را توضیح می دهیم.

رای داور مخالف قوانین ایجاد کننده حق باشد

برخی از قوانین برای شخص حقی را ایجاد می کنند مثلا قانون مدنی برای خریدار حق الزام فروشنده به تسلیم آن چه فروخته را ایجاد می کند.

حال فرض کنید داور یک عقد بیع (خرید و فروش) بر خلاف این حق خریدار، اقدام به صدور رای نماید با این توضیح که به طور مثال خریدار الزام فروشنده به تحویل مبیع را از داور بخواهد و ایشان در رای خود استدلال نماید خریدار حق چنین درخواستی را نداشته و حکم به رد دعوای خریدار صادر نماید، چنین رایی قابل ابطال است.

 داور نسبت به مطلبی که موضوع داوری نبوده رای صادر کرده باشد

داوری امری استثنایی است یعنی تا زمانی که طرفین قرارداد به موجب شرط گنجانده شده در آن قرارداد یا یک قرارداد جداگانه موضوعی را به داوری ارجاع ندهند یعنی مرجع حل و فصل آن موضوع را داوری قرار ندهند، داور صلاحیت رسیدگی به آن موضوع را نداشته بلکه دادگستری صالح به رسیدگی است.

با یک مثال بهتر می توان مفهوم را رساند؛

شما ملک خودتان را  به وسیله یک مبایعه نامه به شخصی  فروخته اید و در مبایعه نامه شرط کرده اید که: در صورت بروز اختلاف در خصوص اجرای قرارداد، حل و فصل این اختلاف به آقای ………. به عنوان داور ارجاع می گردد تا اقدام به صدور رای نماید.

در این صورت اگر شما به عنوان  فروشنده مدعی فسخ قرارداد باشد، این اختلاف قابل رسیدگی توسط داور نیست چرا که داور صرفاً در مورد اجرای قرارداد صالح به رسیدگی است یعنی مواردی چون عدم پرداخت مبلغ قرارداد، عدم تحویل آپارتمان یا عدم تنظیم سند رسمی در دفترخانه .

داور خارج از حدود اختیارات خود رای صادر کرده باشد

برخی از دعاوی حتی در صورتی که اشخاص با توافق خود آن ها را به داوری ارجاع دهند، قابل رسیدگی توسط داور نبوده و رای صادره در این دعاوی توسط داور، قابل ابطال است.

به طور مثال دعوای ورشکستگی، دعاوی اموال عمومی و دولتی (در صورتی که مجوز خاص از هیات وزیران اخذ نشده باشد) دعاوی در مورد اصل نکاح(قرارداد ازدواج) و فسخ آن، طلاق و نسب و مسایل کیفری قابل ارجاع به داوری نیست و حتی اگر طرفین قرارداد این دعاوی را به داور ارجاع بدهند، رای صادره قابل ابطال است.

موضوع مهم دیگر در مورد بند سه آن که داور چنان چه اختیار صلح و سازش نداشته باشد و نسبت به صلح و سازش اقدام و رای صادر کند، این حکم هم قابل ابطال است.

بیشتر بدانیم :  رای داوری چگونه اجرا میشود

رای پس از انقضای مدت داوری صادر و تسلیم شده باشد

داوری مقید به مدت است یعنی یا اشخاص خود با توافق مدت زمانی را تعیین که داور در همان مدت می بایست رسیدگی و رای صادر نماید یا مدتی تعیین نمی شود که در این صورت مدت داوری حسب قانون سه ماه از تاریخ درخواست از داور جهت رسیدگی و قبول داور برای رسیدگی است.

حال اگر داور خارج از مدت داوری رای صادر نماید این رای قابل ابطال است اما تنها موضوع اختلافی در این زمینه موضوع تسلیم رای داوری است زیرا قانون گذار در این بند گویی تسلیم رای داوری خارج از مدت را منجر به ابطال رای داوری دانسته است.

نکات ابلاغ رای توسط داور

توضیح آن که داور پس از صدور رای داوری باید رای را به طرفین ابلاغ نماید که این ابلاغ یا از طرقی که در قرارداد پیش بینی شده انجام می شود یا اگر طریقی پیش بینی نشده باشد از طریق دادگاه انجام می شود.

حال فرض کنید داور رای را داخل مدت صادر اما خارج از مدت به طرفین ابلاغ یا تسلیم دادگاه جهت ابلاغ نموده باشد؛ در این فرض برخی رای را قابل ابطال برخی غیر قابل ابطال می دانند.

هر چند اگر شما قصد ابطال رای داوری را دارید و رای خارج از مهلت تسلیم شده است حتما توصیه می شود دادخواست بدهید چرا که با این اختلاف در رویه دادگاه ها، نمی توان به طور قطع پیش بینی کرد که آیا رای به نفع شما صادر می گردد یا به ضرر شما.

بنابراین اگر مدت داوری بیش از سه ماه تعیین نشده باشد و  داور ظرف سه ماه رای را صادر نکند و تحویل دادگاه ندهد ، رایی که بعدا صادر و یا تحویل دادگاه دهد ، قابل ابطال است.

رای مخالف با دفتر املاک یا اسناد رسمی باشد

دفتر املاک واقع در ادارات ثبت است که در آن وضعیت مالکیت و ثبتی املاک درج می شود حال اگر مثلا داور با وجود آن که آقای علی حسب مستندات در اداره ثبت مالک آپارتمانی است، در رای خود علی را مالک نداند این رای قابل ابطال است.

اسناد رسمی نیز توسط دفاتر اسناد رسمی تنظیم می شود. فرض کنید علی در دفتر اسناد رسمی اقرار به اخذ مبلغ قرارداد  از حسن نموده و مجدد اقدام به درخواست از داور جهت صدور رای به محکومیت حسن به پرداخت مبلغ قرارداد نموده باشد.

داور نیز رای به محکومیت حسن صادر نماید؛ چنین رایی با توجه به آن که بر خلاف سند رسمی است، قابل ابطال است.

بیشتر بدانیم : نکات مهم شرط داوری در قرارداد چیست و اختیارات داور

رای به وسلیه داورانی صادر شده که مجاز به صدور رای نبوده اند

مواد ۴۶۶ و ۴۶۹ و ۴۷۰ قانون آیین دادرسی مدنی اقدام به معرفی اشخاصی به شرح ذیل نموده که مجاز به داوری نمی باشند :

اشخاصی که به صورت مطلق نمی توان به عنوان داور انتخاب نمود

اشخاصی که فاقد اهلیت قانونی هستند : یعنی اشخاصی که مجنون، نابالغ یا سفیه (شخصی که توانایی اداره امور مالی خود را ندارد) هستند نمی توانند به عنوان داور انتخاب شوند.

اشخاصی که به موجب حکم قطعی دادگاه و یا در اثر آن از داوری محروم شده اند

یعنی یا دادگاه حسب حکم شخص را از داوری محروم نماید یا با توجه به آن که صدور حکم محکومیت کیفری در برخی جرایم منجر به سلب حقوق اجتماعی می شود، شخص مرتکب چنین جرایمی شده و حکم محکومیت قطعی وی به مجازات صادر شده باشد.

کلیه قضات و کارمندان اداری شاغل در محاکم قضایی.

اشخاصی که در صورت توافق طرفین می توان به عنوان داور انتخاب نمود که در مورد این اشخاص صرفاً در صورتی که شخص یا مرجع ثالثی آن ها را به عنوان داور انتخاب نماید، رای داوری قابل ابطال است مثلا از دادگاه تعیین داوری خواسته شود و دادگاه یکی از اشخاص ذیل را به عنوان داور انتخاب نماید:

کسانی که سن آنان کمتر از ۲۵ سال است.

کسانی که در دعوا ذی نفع باشند: یعنی شخصی که یکی از طرفین دعوا باشد یا پیروز شدن یکی از طرفین دعوا به نفع وی باشد.

افرادی که دارای قرابت سببی و یا نسبی باشند

کسانی که با یکی از اصحاب دعوا قرابت سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم داشته باشند: یعنی شخص پدر و مادر یا فرزند یا نوه یا پدر بزرگ و مادربزرگ یا بردار و خواهر یا فرزندِ برادر و خواهر یا عمو، عمه، خاله و دایی یا فرزندِ عمه و عمو و خاله و دایی یکی از طرفین دعوا باشد، نمی تواند به عنوان داور انتخاب شود.

در خصوص قرابت سببی هم تمامی اشخاصی که در این بند نام برده شد در صورتی که به خاطر ازدواج فامیل شده باشند، نمی توان به عنوان داور انتخاب کرد. مثلا داور پسر عموی همسر یکی از طرفین دعوا باشد یا یکی از طرفین دعوا پسر عمه همسر داور باشد.

کسانی که قیم یا کفیل یا وکیل یا مباشر امور یکی از اصحاب دعوا باشند یا یکی از اصحاب دعوا مباشر امور آن ها باشد.

کسانی که خود یا همسرانشان وارث یکی از اصحاب دعوا باشند.

کسانی که با یکی از اصحاب دعوا یا با اشخاصی که قرابت نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم با یکی از اصحاب دعوا دارند، در گذشته یا حال دعوای کیفری داشته باشند.

کسانی که خود یا همسرانشان و یا یکی از فامیل های نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم او با یکی از اصحاب دعوا یا زوجه و یا یکی از فامیل های نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم او، دعوای حقوقی دارند.

کارمندان دولت در حوزه ماموریت آنان.

بیشتر بدانیم : نحوه درخواست تعیین داور چگونه است؟

قرارداد رجوع به داوری بی اعتبار بوده است

همان طور که توضیح داده شد؛ امکان دارد داوری به عنوان یک شرط در قرارداد بیاید یا قرارداد جداگانه ای تنظیم گردد. در هر صورت چنان چه شرط داوری یا قرارداد داوری به هر دلیل باطل باشد، رایی که داور صادر می کند قابل ابطال است.

به طور مثال علی آپارتمانی را به حسن می فروشد و در مبایعه نامه شرط داوری درج می شود. بعدها مشخص می شود که علی مجنون بوده و فروش مذکور به دلیل عدم اهلیت علی باطل است.

در این صورت شرط داوری نیز باطل است و داور چنان چه رای صادر نماید، رای وی قابل ابطال است.

حال سوال آن است که اگر قراردادی که شرط داوری در آن آمده، فسخ گردد، چطور؟

در پاسخ باید گفت متاسفانه رویه دادگاه ها یکسان نیست و عده ای به دلیل استقلال شرط داوری یعنی آن که شرط داوری هر چند در قرارداد می آید اما از هر نظر از آن قرارداد مستقل و قرارداد جداگانه ای است، شرط داوری را باقی می دانند اما عده ای دیگر استقلال شرط داوری را قبول نداشته، بنابراین از نظر آن ها با فسخ قرارداد، شرط داوری نیز از بین می رود و دیگر داور حق داوری ندارد.

البته نظری که شرط داوری را باقی می دانند نظر غالب دادگاه ها است و نظر دوم طرفداران کمتری در بین قضات دارد.

تماس با وکیل اجرا رای داوری

مهلت دادخواست ابطال رای داوری

یک سوالی که زیاد طرح می شود این است که مدت اعتراض به رای داوری چند روز است ؟

همانطور که ابتدای این مقاله گفتیم ، رای داوری قطعی و غیرقابل اعتراض است اما در صورتیکه بر خلاف قانون صادر شده باشد ، قابلیت اعلام بطلان از سوی دادگاه را داد .

توجه داشته باشید که طرح دعوای ابطال رای داوری دارای مهلت مشخص است و نمی توان در هر زمانی طرح کرد. توضیح آن که دعوای ابطال رای داوری تا ۲۰ روز پس از ابلاغ رای داوری قابل طرح است و چنان چه خارج از این ۲۰ روز طرح شود، دعوای شما رد می گردد. نکته مهم آن که جهت محاسبه ۲۰ روز، تاریخ ابلاغ رای داوری محاسبه نمی شود و آخرین روز نیز روز بیست یکم است. به طور مثال اگر رای داوری ۱ آذر به شما ابلاغ شده باشد آخرین مهلت طرح دعوای ابطال رای داوری، ۲۲ آذر است. البته چنان چه ۲۲ آذر تعطیلات رسمی باشد ۲۳ آذر آخرین مهلت خواهد بود.

نحوه طرح دعوای ابطال رای داوری

جهت طرح دعوای ابطال رای داوری ابتدا می بایست؛ دادخواست تنظیم گردد که مهم ترین قسمت دادخواست تعیین خواسته است. خواسته در این دعوا دو مورد زیر است:

بدواً صدور قرار توقف اجرای رای داوری به شماره ………. مورخ………….

صدور حکم مبنی بر ابطال رای داوری به شماره ……… مورخ ……………

خواسته اول  از این بابت است که اجرای رای داوری به صرف تقدیم دادخواست ابطال رای داوری متوقف نمی شود بلکه می بایست توقف آن از دادگاه خواسته شود که در این صورت دادگاه می تواند با اخذ تامین مناسب (مبلغی را تعیین می کند تا به حساب دادگستری واریز یا مالی معرفی تا به میزان آن مبلغ توقیف شود) یا حتی بدون اخذ تامین، قرار توقف اجرای رای داوری را صادر می کند.

البته اکثر قضات صرفاً با اخذ تامین مناسب چنین قراری را صادر می نمایند.

بر خلاف تصور عمومی ، نیاز نیست شخص داور به عنوان خوانده دعوی ، قرار گیرد .

شرح داد خواست ابطال

شرح دادخواست نیز از اهمیت بالایی برخوردار است و می بایست به صورت دقیق و جامع تنظیم گردد با این اوصاف توصیه می شود برای انتخاب وکیل ، حتما وکلای متخصص در زمینه داوری استخدام کنید یا تنظیم دادخواست را به وکیل متخصص بسپارید.

توجه داشته باشید که حتما قرارداد اصلی و قرارداد داوری و رای داوری و مدرک اثبات کننده ابلاغ رای داوری را ضمیمه دادخواست خود نمایید.

پس از انجام امور فوق به دفاتر خدمات قضایی مراجعه و دادخواست خود را ثبت نمایید . بعد از اینکه دادگاه بدوی در موردابطال و یا رد ادعا نظر داد ، حکم دادگاه قابل تجدیدنظرخواهی است.

سخن آخر

در این مقاله سعی شد با دوری از بیان مسائل تئوریک صرف ، نکات کاربردی در خصوص دادخواست ابطال حکم داور مطرح شود . به جهات و مواردی بی اعتباری رای داور و مدت دادخواست و شیوه طرح و آیین دادرسی آن اشاره کردیم.

اگر به عنوان خواهان و یا خوانده این دعوی هستید ، به دلیل فنی بودن این دعوی ، پیشنهاد می کنیم از وکلای تخصصی استفاده کنید . موسسه حقوقی اترس به عنوان یک موسسه حقوقی دارای مجوز از کانون وکلای دادگستری مرکز در این زمینه ، خدمات وکالت تخصصی ارائه می کند و می توانید از طریق راههای ارتباطی وقت مشاوره دریافت کنید و یا موضوع خود را برای بررسی و اعلام هزینه وکیل ابطال رای داوری ، برای ما ارسال فرمائید.

نویسنده : خانم شهلا اروجی وکیل پایه یک دادگستری 

مدیرحقوقی موسسه اترس